Нарадзіўся 03.06.1936 г. ў в. Туркі Бабруйскага раёна ў сям’і настаўніка. Жыў у Пятровічах, а з лета 1944 г. – на радзіме маці, у Плёсах, дзе бацьку прызначылі дырэктарам мясцовай школы.

У 1959 г. скончыў аддзяленне журналістыкі БДУ. Працаваў у Глыбоцкай раённай газеце “Сцяг камунізму”(1959-1961), у “Чырвонай змене” (1961-1973).

У 1973-1975 гг. член сцэнарна-рэдакцыйнай калегіі кінастудыі “Беларусьфільм”. У 1975-1980 гг. карэспандэнт рэспубліканскай газеты “Звязда”, з 1980 г. рэдактар аддзела навукі часопіса “Родная прырода”. Член Саюза пісьменнікаў СССР з 1979 г.

Друкуецца з 1956 г. У 1970-м годзе было надрукавана апавяданне ў газеце “Літаратура і мастацтва”. Аўтар зборнікаў, аповесцей і апавяданняў, нарысаў, фельетонаў, твораў для дзяцей.

Першае апавяданне надрукаваў у 1970 г. ў газеце “Літаратура і мастацтва”.

Аналізуючы творчасць Алеся Дзятлава, Міхась Вышынскі зазначыў: “Некаторыя рэцензенты, у тым ліку і аўтар гэтых  радкоў, разглядаючы калісьці першую кніжку Алеся Дзятлава “Росы на поплаве”, дружна згаджаліся, што ўжо ў ёй пісьменнік выразна і ўпэўнена склаўся як творчая асоба з непаўторным голасам (лірычна-спавядальным) і аналітычным мысленнем. Со сваімі нейкімі “па-дзятлаўску” прывабнымі, неардынарнымі героямі-асобамі, сваім ацэначным поглядам на ніх, а галоўнае – са сваім абсягам ідэйным пошукаў і даследаванняў. Маральна-этычнага, духоўнага парадку. Словам, са сваім светаадчуваннем, паэтыкай жыцця. З тым, што робіць літаратура літаратарам” (Полымя, 1988, № 1, с. 205).
Сам Алесь Дзятлаў пра вытокі сваёй творчасці напісаў: “Лічу сваёй малой радзімай, родным кутам Плёсы. Ніколі не парываў сувязі з роднымі мясцінамі. Многія героі маіх твораў, як кажуць, узяты жыўцом з вяскоўцаў-суседзяў.  Нагадаю апавяданні “Росы на поплаве”, “Першы снег”, “Арцёмава хата”, “Світанак над возерам”, “Ванечка”, “Князь з Высокай Гары”, “Чужы”, аповесці “Белы месяц сакавік”, “Брод” і многія іншыя. Незабыўныя школьныя гады, вучоба ў Цялушскай школе далі штуршок для напісання аповесці  “Сляды”. Адзін з яе герояў – Бгатка – “падгледжаны” ў Плёсах. Другі вясковец, мой родны дзед па маці Якаў Міхайлавіч Сіліч (у творы Жыліч), “дзейнічае” ў аповесці “Век жыві – век вучыся” (вядома ж, з аўтарскім домыслам).

У некаторых маіх творах узнаўляюцца падзеі вайны. Штуршком да іх напісання з’явіліся ўражанні маленства ў Пятровічах. Гэта апавяданні “Схватка ў тумане”, “Данос”, “Сустрэча на гравійцы”, аповесць “Час даспелага жыта”, раман “Парог”. У ім, дарэчы, я нават захаваў назву вёскі – Пятровічы, хаця, вядома, ёсць і аўтарскі домысел.

Мая малая радзіма, мой родны кут даў мне столькі як чалавеку, пісьменніку, што нельга выказаць словамі. І я ўдзячны людзям, якія ўсё жыццё са мной, у маіх кнігах”.

Творы:

Зборнікі аповесцей і апавяданняў:
“Росы на паплаве” (1974)
“Белы месяц сакавік” (1977)
“Сляды” (1981)
“Начное неба ў ліпені” (1981)
“Вяртанне” (1987)
“У вераснёвы вечар” (1987)
“Парог” (1993)

АЎРАМЧЫК МІКОЛА (Мікалай Якаўлевіч)
(1920-2017)

Паэт, празаік і перакладчык.
Заслужаны работнік культуры Беларусі (1980).
Ганаровы грамадзянін Бабруйскага раёна (1998).

Нарадзіўся 04.01.1920 г. ў в. Плёсы. У 1938 г. паступіў на філалагічны факультэт Мінскага педінстытута імя М. Горкага, адначасова працаваў у рэдакцыі газеты “Піянер Беларусі”. У час Вялікай Айчыннай вайны ўдзельнічаў у баях на Паўночна-Заходнім і Волхаўскім франтах. Пры акружэнні ў чэрвені 1942 г. трапіў у палон і вывезены фашыстамі ў Рур на каменнавугальныя шахты. Пасля вайны працаваў на аднаўленні Данбаса. Скончыў філалагічны факультэт БДУ (1949 г.). Працаваў у рэдакцыях газет “Чырвоная змена”, “Літаратура і мастацтва”, ў часопісе “Полымя”. У 1953-1980 гг. – рэдактар аддзела паэзіі часопіса “Маладосць”. Член Саюза пісьменнікаў СССР з 1947 г. Узнагароджаны ордэнамі “Знак Пашаны”, Айчыннай вайны 2-й ступені, медалямі. Першыя вершы апублікаваў у 1937 г. ў бабруйскай газеце “Камуніст”.

Надрукаваны кнігі паэзіі: “Пярэдні край (1949), “Шляхам дружбы” (1952), “Ключы жураўліныя” (1960), “Сустрэча былых канагонаў” (1963), “Універсітэцкі гарадок” (1967), “Агледзіны” (1969), “Як на далоні” (1970), “Дрэва дружбы” (1973), “Радовішча” (1976), зборнік вершаў для дзяцей “Дружба” (1950). Выйшлі “Выбранае” (1976) і “Выбраныя творы” (1980). За зборнік “Сустрэча былых канагонаў”, прысуджана Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы (1964).

Паэзія Міколы Аўрамчыка – пра драматычны ваенны лёс, уражанні ад студэнцкіх гадоў, паездак па краіне. Ім напісаны раман “У падзямеллі” (1986) і аповесць “Палон” (1989) Пераклаў на беларускую мову творы Дж. Байрана, А. Міцкевіча, Л. Украінкі, М. Джаліля, Г. Эміна, паэму М. Нагнібеды “Васілёк” (1961) і інш.

Песняр родной земли

Бобруйщина – необыкновенная земля, на которой рождаются интересные, талантливые люди, настоящие патриоты Родины.

Микола Аврамчик родился в деревне Плёссы Бобруйского района. Здесь прошли его детские годы, здесь поэт получил начальное образование, а потом на протяжении шести лет постигал знания в Телушской школе. Теперь Николай Яковлевич живёт в Минске, но не забывает родные места. Часто посещает Телушскую школу, встречается с её учащимися и учителями. Много своих книг подарил школьной бмблиотеке. Однажды присутствовал на уроке белорусского языка и признался, что был у него один урок, на котором приключился казус: учащиеся не прочитали произведение Колоса и практикант Аврамчик наставил им двоек, а недовольные школьники урок сорвали. Пришлось удирать из класса.

В школьном музее имеется экспозиция, посвящённая жизни и творчеству известного земляка. Там хранятся рукописи, личные вещи поэта, книги с его надписями.

Надо отметить необычный характер поэта: рядом с настойчивостью в решении проблем других людей стоит скромность в отношении к себе, с мыгкостью выступает сила. И, главное, - воспитанность, необыкновенная тактичность, интеллигентность. Кажется, откуда всё это у бывшего мальчишки из деревни? Наверное, это и есть божий дар.

Маргарита Дудаль.
газета “Трыбуна працы” от 22.09.2006 г.

Тени литературного карнавала

Легенды и мифы Миколы Аврамчика

Несколько лет назад в журнале «Крынiца» был напечатан портрет автора анонимной поэмы «Сказ пра Лысую гару». На снимке читатели могли лицезреть спину в светлом плаще и шляпу возможного автора — или одного из авторов...
И только недавно открылось: для снимка позировал известный белорусский поэт, прозаик и переводчик Микола Аврамчик, заслуженный работник культуры Республики Беларусь, лауреат Литературной премии имени Янки Купалы, почетный гражданин Бобруйщины.

14 января Миколе Аврамчику исполняется 85 лет.

Мамины сказки

А начиналось все, возможно, с того, что мать деревенского паренька из–под Бобруйска прислуживала в имении, хозяин которого дружил с соседом, женатым на внучке Пушкина. Именно на деньги потомков Пушкина была построена школа, в которой учился Микола Аврамчик, церковь, в которой его крестили... Хранились в имении книги великого поэта... Наверное, молодая батрачка их читала. Во всяком случае, Николай Яковлевич вспоминает, что первые сказки, услышанные от матери, это были сказки Пушкина...

Настали иные времена. Рабоче-крестьянская молодежь получила возможность учиться. Микола Аврамчик становится студентом Минского пединститута. Он активно пишет, печатается, параллельно работает в изданиях. Культурная жизнь кипела. Однако 30–е годы в истории белорусской литературы остались черными воспоминаниями. Не могу не спросить Миколу Аврамчика: как воспринимались аресты и расстрелы литераторов?

— Была тогда вера в справедливость, в Сталина. Тот же Михась Чарот написал в своем стихотворении: «Суровы прыгавар падпiсываю першы»... А потом его тоже расстреляли. Только Владислава Францевна, жена Янки Купалы, уже в 50-х рассказывала мне про репрессии...

Муса Джалиль и генерал-предатель

Микола Аврамчик принадлежит к фронтовому поколению писателей. Он вспоминает друзей–поэтов: Микола Сурначев погиб в 5 километрах от Берлина, Алексей Коршак, разведчик стрелковой части, — в Восточной Пруссии. Аркадий Гейне — в Сталинграде... Владимир Рагуцкий — в 1941-м, где-то на западной границе... Еврейский поэт Геннадий Шведик — на Западном фронте.

Когда в Москве начали формироваться дивизионы «катюш», туда отбирали комсомольцев, студентов последних курсов институтов. Так Микола Аврамчик стал артиллеристом. И уже в 1942 году был Западный фронт. Судьба сложилась так, что попал молодой поэт в состав 2-й ударной армии, которой командовал печально известный командарм Власов. Кстати, политруком Миколы Аврамчика был татарский поэт Муса Джалиль.

Горечь поражения, окружение... Миколу Аврамчика захватили в плен испанцы из «Голубой дивизии». Его ждало несколько пересыльных лагерей. Из первого убежал — пленных вывели на поле убирать капусту. Но далеко уйти не удалось. «Шталаг» в Германии, каменноугольные шахты в Руре... Голод, избиения, непосильная работа. Каждый месяц из лагеря увозили 30-40 человек, больных туберкулезом, — умирать. Микола Аврамчик заболел шахтерской лихорадкой. Его увезли, подлечили. И отправили назад, к месту работы. Поезд неожиданно остановился...

— Вагон набит пленными, как селедкой. Я — возле самых дверей, прижатый к ним лицом. Двери открываются, немецкий солдат спрашивает моего соседа: «Кто ты?» Тот отвечает: «Рабочий». Немец скривился, смотрит на меня. Я понял, нужно отвечать что–то другое, говорю: «Бауэр», то есть крестьянин. Немец меня за руку выдернул из вагона, двери закрылись, и поезд сразу же ушел.

Так пленный солдат попал в качестве рабсилы к немецкому фермеру. Благодаря этому и выжил — рудники означали верную смерть.

Уцелевшая зачетка и тень прошлого

Аврамчика освободили англичане. Через месяц он возвращается в Красную Армию. В Белостоке побывавших в плену «отсортировали», и поехали «запятнавшие себя» солдаты кто в Сибирь, кто на Урал... Микола Аврамчик попал в Донбасс. Мог там остаться навсегда. Но Сталин распорядился немедленно вернуть к месту учебы студентов четвертого курса педагогических институтов — не хватало учителей. Под этот указ подпадал и молодой белорусский поэт. Каким-то чудом у него даже сохранились зачетная книжка и студенческий билет — были при нем и на фронте, и в немецких рудниках, и в Донбассе...

Так Микола Аврамчик вернулся в Минск.

Поэт активно включается в литературную жизнь. Учится на журфаке, работает в редакциях. У него много друзей — Иван Шамякин, Пимен Панченко, Иван Мележ, Янка Брыль, Аркадий Кулешов. Но тень подозрения не исчезает — был в плену... Микола Аврамчик стал «невыездным». После возвращения на родину его уже ни разу не выпустили за границу Советского Союза. В партию тоже путь был заказан.

— Я был близок с Кулешовым, но когда прислал ему из Донбасса десятка полтора стихов, он побоялся мне ответить. Отдал мужу своей сестры, писателю Алексею Зарицкому, тот и упомянул о них в газете «Лiтаратура i мастацтва».

Лысая гора и ее подземные лабиринты

То, что автор «Сказа пра Лысую гару» долгие годы оставался анонимным, неудивительно: в поэме «припечатывались» многие известные личности. Но вот когда о поэме стали свободно дискутировать, произошел конфуз. Объявились сразу два автора: Гилевич и Аврамчик. Нил Гилевич утверждал, что он — основной автор, а Аврамчику принадлежат только пару строк. Микола Аврамчик в свою очередь высказался весьма резко в адрес соавтора, обвиняя в стремлении «потянуть на себя одеяло».

— Каждую строфу, за исключением нескольких фрагментов, мы писали вместе, — говорит Микола Аврамчик. — В конце концов, я был редактором отдела поэзии «Маладосцi». Это Гилевич носил мне свои стихи, а не я ему! Зачем бы я стал перепечатывать на своей машинке и рассылать его поэму? Идея написания принадлежала моему соавтору. Я особо не загорелся, видимо, было у меня предчувствие не связываться... Но Гилевич пришел, принес первые двадцать строк, сели мы за стол у меня на квартире и начали сочинять.

— Вот так вместе и писали, бок о бок?

— Почему вас это удивляет? Поэму «Страшная месть», сюжет которой — минская легенда об ассенизаторе, залившем квартиру неверной возлюбленной цистерной известно чего, писали четверо: я, русский поэт Дмитрий Ковалев, Владимир Карпов и Адам Русак. Среди них, кстати, не было ни юмористов, ни сатириков. «Вадзяную паэму» сочиняли 8 авторов. А «Сказ пра Лысую гару» — это уровень настенной газеты. Правда, есть там классические строфы. Неловко теперь за многое, например за то, что столько места уделено теме... удобрений для писательских соток. Нил Гилевич рассердился на меня, что я в интервью для «Крынiцы» сказал, что эта поэма — «раешник». Но это так и есть. В «Крынiцу» я пошел, потому что меня «высчитали» как автора «Лысай гары». Я позвонил Гилевичу, тот посоветовал идти: это же возможность напечатать «каноничный» вариант поэмы! Но то, что я сфотографировался, хоть и со спины, ему не понравилось. А ведь я предлагал ему: давай встанем на писательском собрании, признаемся, что мы — авторы «Сказа», посмеемся, попросим прощения у тех, кого обидели... Отказывался. Может, ждал, пока меня не станет? А тут еще позвонили с одной радиостанции, попросили моего комментария к статье Гилевича, где он говорил о своем абсолютном авторстве. Я и сказал, что морду побью ему. Оказывается, все записывалось на диктофон и прозвучало в эфире. Потом нас приглашали на «круглый стол», так Гилевич не пришел, наверное, подумал, что я действительно его побью.

Розыгрыш от Аврамчика

Между прочим, Микола Аврамчик не случайно оказался замешан в истории со «Сказам» — он всегда славился в литераторской среде веселыми розыгрышами. Например, Рыгора Бородулина Аврамчик вызывал по телефону на военные сборы, представившись сотрудником военкомата. По телефону же позвонил поэту Анатолию Сербантовичу, напечатавшему в соавторстве с Василем Макаревичем репортаж о шахтерах Солигорска: объявил от имени солигорцев о недостоверных фактах в материале. Розыгрыш имел убийственную силу, поскольку оказалось, что ни один из авторов репортажа в Солигорске не был. Хорошо, что шутник сразу же признался.

Танцоры и певцы уходят со сцены... И часто — из истории. Писатель остается писателем всегда. И если это настоящий писатель, то это еще и история.

Автор публикации: Людмила РУБЛЕВСКАЯ
Дата публикации: 13.01.2005
Газета «Советская Белоруссия»

Традиции М.Аврамчика

Известному белорусскому поэту и прозаику Миколе Аврамчику сегодня 85! Сейчас практически всё своё свободное время заслуженный работник культуры Беларуси проводит на даче, где, несмотря на неважное зрение, по-прежнему сочиняет. Правда, в день рождения у автора есть свои маленькие традиции.

В свой день рождения М.Аврамчик побывал у памятника Янке Купале. Перед глазами бронзовый классик, в душе – живой учитель.

Сегодня – тем же маршрутом. Я.Купала, А.Кулешов, К.Чёрный помогали М.Аврамчику делать первые литературные шаги. Кто в поэзии, кто в прозе. А молодой автор писал, называя своё творчество голосом души.

По мнению читателей, в творчестве автора больше войны. Это и не удивительно: М.Аврамчику было чуть более 20, когда он вошел в расчёт легендарной «Катюши». Первые бомбёжки, запах смерти – хотелось тут же взяться за карандаш, но было нельзя – за записи и солдатский дневник тут же могли отдать под трибунал. Военную поэзию сохранила молодая память быстро повзрослевшего солдата.

М.Аврамчик хорошо знает, какой ценой досталась Победа, и поэтому всегда и на всех застольях предлагает почтить память погибших.

У него вышло около 20 сборников стихов. Последнюю книгу воспоминаний – «Знаёмыя постаці» М.Аврамчик представил сегодня, тем самым, сделав подарок друзьям, читателям и коллегам.

Новости на ОНТ, 19 января 2005  года

*** 

В 1920 году в деревне Плёсы Бобруйского района родился белорусский поэт, прозаик, переводчик  Николай Яковлевич  Аврамчик (Микола Аврамчик). В условиях фашистского плена (1942-1945гг.) смог не утратить чувство собственного достоинства и любви к родному краю: «Мая Бабруйшчына зялёная, // Здаешся іншым ты малой // З тваёй Бярэзінай хвалёнаю // I з непрыкметнаю Алой. // А мне заўсёды паўнаводнымі // Здаваліся іх берагі, // Былі твае мясціны роднымі, // Куток з маленства дарагі… // Не дзіўна, што тут людзі лечацца… // Куды ні траплю – у Туркі, // Панкратавічы або Лейчыцы, – // Мяне сустрэнуць сваякі. // Панюшкавічы дзесь пад бокам тут… // Змаглі ад гэтуль у жыцці // З якойсці Глушы ці з Пабокавіч // На свет пісьменнікі прыйсці» – как много в этих строках искренности и душевной щедрости.
Микола Аврамчик является автором целого ряда поэтических сборников: “Шляхамі дружбы”, 1952; “Ключы жураўліныя”, 1960; “Сустрэча былых канагонаў”, 1963, Литературная премия имени Я. Купалы 1964; “Універсітэцкі гарадок”, 1967; “Радовішча”, 1976, и др. В конце 80-х годов вышли в свет прозаические произведения М. Аврамчика: роман “Подземелье” и повесть “Плен” о жестоких боях, плене, моральном противостоянии врагу.

Высокой художественностью отличаются переводы поэта на белорусский язык произведений Дж. Байрона, А.Мицкевича, Л.Украинки, М.Джалиля, Г.Эмина, Н.Нагнибеды.

“Гарады  Беларусі  ў  кантэксце  палітыкі,  эканомікі і  культуры”

Кто автор? Спичкой по шерсти
(Хроника событий)

Весной 1971 года по шерсти белорусов провели спичкой — появилась поэма "Сказ пра Лысую гару". В качестве автора значился "Франьцiшак Вядзьмак-Лысагорскi", но ни в Союзе писателей, ни за его пределами такого псевдонима не было. Поэму кто-то разослал одновременно по многим редакциям, заведениям, попала она и в руки нерядовых литераторов. Причем с конспирационной точки зрения сделано это было безукоризненно: определить автора невозможно было ни по бумаге, ни по шрифту.

Практически сразу после появления ее в редакциях туда стали звонить из ЦК КПБ и интересоваться происхождением рукописи. Были устроены проверки, чтобы разыскать смельчака, отважившегося на подобную дерзость. Думаю, что если бы профессионалы из КГБ и других органов взялись за дело всерьез, то тайна — пусть и для них — перестала бы оставаться тайной. Но высказывание какого-то чиновника: "Читал. Ничего — смеялся" попало в прессу. И, наверное, все поняли: волну не остановить. Тем более, что "сам Машеров" отнесся к произведению положительно и говорил: "Если бы не матюки, то можно было бы и напечатать".

Произведение стало распространяться в сотнях-тысячах списков, в перепечатках, пересказах. "Сказ..." охотно читали даже те, кто до того не интересовался поэзией вообще. В середине 1975 года к начальным четырем появилось еще три раздела "Сказу...": "Мужчынскi страх", "Пудзiлы" и "Вялiкi рух", а также "Першае папярэджанье падробшчыкам", "Другое i апошняе папярэджаньне падробшчыкам" и "Хто адкрые аўтара?" Литкритики замечали, что от "демо-версии" они отличаются стилистически и качественно. Сомнений в том, что обе смысловые части принадлежат перу одного и того же лица или хотя бы группе авторов, придавал и факт, что за те несколько лет появилась тьма подделок, пародий — вещей низкого качества, подписанных "Ведзьмаковым мяном".

В 1988 году в библиотечке "Вожыка" вышла брошюра "Сказ пра Лысую гару" за подписью "Вядзьмака-Лысагорскага". Неизвестно почему анонимному автору сделали "обрезание" и из "Франца Эдуардавiча Вядзьмака-Лысагорскага" (так были подписаны первые экземпляры поэмы) получился новый автор. В книжечке этой отчего-то была напечатана первая версия поэмы: разделы "Дзяльба", "Праблема", "Будаўнiцтва", "Так i зажылi", а также "Замест эпiлога" и предисловие Дмитрия Бугаёва. 30-тысячный тираж разлетелся буквально за день и в скором времени был повторен.

В 1991 году в библиотечке все того же "Вожыка" 100-тысячным тиражом вышел более объемный вариант "Сказу...". Тираж этот уникален для белорусской литературы того времени.

Все 20 лет с момента появления первых экземпляров поэмы велись горячие дебаты на тему ее авторства. Среди возможных авторов фигурировала добрая половина лысогорцев, а также критики, известные люди. Все приходили к выводу, что молодой литератор написать такое не в состоянии, что автор — поэт уважаемый, известный и профессиональный. Чаще других автором называли Анатоля Велюгина, Рыгора Бородулина, Миколу Аврамчика, Нила Гилевича.

В начале 1995 года вышел в свет сдвоенный номер журнала "Крынiца", где было опубликовано интервью с Ведьмаком-Лысогорским и 25 статей профессиональных литераторов, посвященных "Лысай гары". Был помещен и снимок, где Ведьмак-Лысогорский стоял спиной к фотографу. Сегодня доподлинно известно: в "Крынiцу" ходил Микола Аврамчик.
В №4 за 2003г. журнала "Дзеяслоў" появился материал подписанный "Франьцiшкам Вядзьмаком-Лысагорскiм", где довольно реалистично и подробно рассказывается история написания "Сказу...". Автор материала пишет, что работал с соавтором, которого в тексте публикации называет "таварышам". Как оказалось, автор "дзеяслоўскага" материала — поэт Микола Аврамчик.

31 августа 2003 года в газете "Народная Воля" появилась огромная статья Нила Гилевича "Як быў напiсаны "Сказ пра Лысую гару". Нил Симонович признается окончательно и безапелляционно, что автор — он. Но через неделю после гилевичского признания по радио "Свабода" выступил Микола Аврамчик, который возмущался и утверждал: поэму они с Гилевичем писали вместе.

Ситуация становилась пикантной и интересной. Мы решили дать слово обеим сторонам. Так что, читатели, думайте сами, решайте сами...

Нил Гилевич: "Пiсау як пiсалася"

— Нил Симонович, вы официально признались в авторстве поэмы "Сказ пра Лысую гару". Почему именно сейчас?

— Сразу после появления поэмы этого нельзя было делать, я думаю, по понятным причинам: вещь настолько не для подцензурной печати, что элементарно было небезопасно. Вторая причина в том, что я знал: если поэма будет жить как анонимная, она будет более популярной. Ведь если бы с первых дней знали, кто автор, то мои многие "друзья" совершенно бы иную дали оценку.

В спорах об авторстве поэмы люди, которые будто бы хорошо меня знают, сами того не желая, отводили от меня подозрение. Тот же Олег Лойко писал, что "Калi б аўтарам быў Нiл Сымонавiч — я яго ведаю — ён бы даўно прызнаўся, гэта не той чалавек. Ён бы насiўся i крычаў бы, што гэта я, я!.." Это к вопросу — как мы друг друга знаем. А ни черта не знаем! С тем же Лойко мы знакомы более полувека... Я очень замкнутый, одинокий человек — в себе. Особенно не лезу, не хожу в компании...

— Может, поэт и должен быть таким?

— Может... Но и поэты ведь бывают разные. Да, я выступаю с обращениями, с публикациями в периодике, но это не то. Есть творчество. И это святая святых для меня. И про любовь свою я нигде никогда не говорил. Об этом читайте в стихах, а в душу не лезьте. Мне запомнилось у Есенина: "...Колупай, колупай, милый,/ Пальчик засовывай весь,/ Только вот с такой же силой/ В душу мою не лезь".

Я и далее не раскрывал бы эту тайну, но Микола Аврамчик, который оказал мне практическую помощь поставкой фактов, деталей, который перепечатывал и раскладывал в конверты в медицинских перчатках, рассылал по почте текст — я отдал ему должное, — он начал делать очень удивительные для меня заявления. В опубликованных в "Полымi" дневниках Максима Танка читаю: "Ах, якi малайчына Аўрамчык — такую паэму напiсаў — на ўзроўнi "Тараса на Парнасе" — хто б мог падумаць!" Были и другие случаи.

— Критики и литературоведы называли среди вероятных авторов вас. Некоторые утверждали: точно Гилевич. Не было страшно, что раскроется?

— Какой мог быть страх? Мало ли, кто там что думает и говорит! Пока живой автор сам не признался, это все версии, домыслы...

— А вы не думали, что соответствующие органы могут вдохновиться этими признаниями и заинтересоваться вами?

— Такое возможно было сразу после публикации. Ведь считалось, что в Беларуси не должно быть диссидентской литературы. Я не признавался по иным мотивам. Анонимность была лишь на пользу вещи. Но в определенный момент все это осточертело, я почувствовал, что надо бы поставить точку в этой истории. Прошло 32 года, как поэма "пошла в люди". Я знаю свой сегодняшний возраст и состояние здоровья. И я не захотел, чтобы другие люди сделали это. Думаю, что не ошибся, когда сделал это самостоятельно. Большинство моих друзей одобряют этот поступок, хотя некоторые жалеют, что тайны больше нет.

— Почему вы не захотели, чтобы все произошло, как с "Тарасам на Парнасе", когда исследователь Генадь Киселев вон только когда доказал, что автор — Константин Вереницин.

— Такой вариант нереален, ведь у меня лежат черновики. Не станет меня, будут смотреть рукописи...

— Так уничтожьте рукописи.

— Ну что вы?! Как это я буду уничтожать черновики такой вещи! Зачем? Вереницинский вариант тут не подходит — все открылось бы сразу, достаточно взять мою папку с черновиками.

— Позвольте озвучить мнение оппонентов. Уже после признания многие сомневаются в вашем авторстве. Чем докажете?
— Не думаю, что следует что-то доказывать. Только эстетически глухой человек, которому слон на ухо наступил, у которого нет вовсе чувства языка, стиля, строки, может сомневаться, кто это написал. Все 30 лет я и так удивлялся, что ищут, приписывают одному, другому, пятому — вместо того, чтобы взять почитать мои книги сатиры, мой роман "Родныя дзецi"...

— Вот-вот! Отчего же вы не попытались получше завуалировать Нила Гилевича? Как утверждают некоторые критики, достаточно же почитать ваших "Родных дзяцей" и сравнить с "Лысай гарой"!

— Вопрос ваш для меня странноват. Зачем мне вуалировать? Прятаться от самого себя?

— Да нет. Но думаю, что вы, как поэт с таким стажем, могли попробовать получше запрятать это.

— А я вовсе не прятал. Я писал поэму так же естественно, как любое свое произведение.

— Значит, это ваше произведение, подписанное другим именем?

— Конечно — и только! А тем, кто и теперь ставит под сомнение, я позволяю опровергнуть то, что автор — я. Боюсь, что если они возьмутся это доказывать, я преждевременно умру со смеху!

— Вы говорите, что о вашем авторстве знали три человека: жена Нина Ивановна, Василь Быков и Микола Аврамчик. Вы уверены?

— Три человека — это те, кто знал на все сто процентов, потому что я им сказал. Но ко мне подходили сотни людей и говорили: вы думаете, если вы молчите, то мы не знаем, кто написал? Вы не признавайтесь, но вы не думайте, что я не знаю!

— Но, Нил Симонович, так подходили не только к вам!..

— Еще раз повторю: не читали Нила Гилевича!

— Ясно. А когда день рождения "Вядзьмака-Лысагорскага"?

— 30 сентября 1931 года! (Нил Симонович называет собственный. — Г.Л.)

— Почему такой псевдоним?

— Меня всегда интриговали, нравились двойные фамилии: Эпимах-Шипило, Довнар-Запольский... Лысогорский — естественно, потому что на Лысой горе...

— А почему Франтишек?

— По традиции: Скорина, Богушевич...

— Высокородно, вельможно...

— ...шляхетно. И очень уж "наша"! Национальное, белорусское...

— И все же "Франьцiшак Вядзьмак-Лысагорскi?" — ваше отражение, ваш друг или ваш брат?

— Это — я! Вы спросили бы у Купалы: "Янка Купала — гэта вы?" Зная при этом, что он Луцевич.

— Значит, для того, чтобы писать "Лысую гару", вам не пришлось наклеивать усы и надевать черные очки?

— Я был и оставался самим собой. Не старался как-то замаскироваться, подстроиться под другой стиль. Писал как писалось. Выдумывал в духе своей поэтической, гротескной, сатиричной фантазии. Считаю самым сильным раздел "Вялiкi рух" — там самая страшная сатира. На моей памяти партия сто, а может, и пятьсот раз объявляла какой-нибудь "рух": социалистическое соревнование, за преодоление чего-нибудь, за улучшение внешнего вида наших деревень... Нате вам еще один "рух" — за хреноводство!

— Псевдоним выбирался во время написания поэмы?

— Да. Но ранее, в первые послевоенные годы у меня была книжечка чешского поэта, написанная на ляшском диалекте, Ондры Лысогорского. Это тоже псевдоним. Но случайного ничего нет. На моей родной Логойщине есть Лысая гора — ее долгое время считали самой высокой точкой Беларуси, пока на Дзержинщине не нашли гору на несколько метров выше. Так что сам Бог сказал мне остановиться на этом названии.

— Теперь в вашей библиографии появилась еще одна книга, где в скобочках будет помечено: под псевдонимом...

— Бесспорно! Раскроются и все другие псевдонимы.

— Тот поход Аврамчика в "Крынiцу" был осуществлен с вашей подачи?

— Я попросил его тайком подкинуть туда произведение, чтобы его опубликовали в моей новой редакции. Он или не справился с заданием, или перевыполнил его — но решил сделать иначе. Я воспринял это с огорчением, потому что у меня не было ни малейшего желания раскрывать псевдоним. Аврамчик продал тайну...

— Но не продал вас!

— Но выдал себя за автора! Вот ведь в чем дело! Он начал всем говорить, что автор — он...

— Что пожелаете нашим читателям?

— Поэма заканчивается "Першым..." i "Другiм i апошнiм папярэджаньнем падробшчыкам". Оба приложения оканчиваются одинаково: "А чытачам замест бывайце,/ Як i раней, я гавару:/ Чытайце, з розумам чытайце/ Мой сказ пра Лысую гару!" Этого и желаю!

Из газеты «Вечерний Минск» за 24 сентября 2003 г.
Автор: Глеб Лободенко

АДАМОВІЧ АЛЕСЬ МІХАЙЛАВІЧ
(1927 – 1994)

Беларускі пісьменнік, крытык, літаратуразнавец.

Член-карэспандэнт АН Беларусі (1980), доктар філалагічных навук (1962), прафесар (1971).

Нарадзіўся 03.09.1927 г. у в.Канюхі Копыльскага раёна.

З 1928 г. сям’я Адамовічаў жыла у пас. Глуша Бабруйскага раёна.

Бацька Алеся Адамовіча – Міхаіл Іосіфавіч – працаваў урачом. Памёр у 1948 г.

Маці, Ганна Мітрафанаўна, Алесь і брат Яўген у 1941 г. былі  падпольшчыкамі, а з 1943 г. байцамі партызанскага атрада імя Кірава.

Пасля вайны Алесь скончыў БДУ (1950), аспірантуру пры ім (1953) і выкладаў там жа на кафедры беларускай літаратуры.

У 1954-1966 гг. працаваў у інстытуце літаратуры імя Я.Купалы АН Беларусі.

У 1962-1966 гг. вучыўся на вышэйшых сцэнарных курсах у Маскве.

У 1964 –1966 гг. выкладаў беларускую літаратуру ў МДУ імя М.В.Ламаносава.

З 1987 г. – дырэктар навукова-даследчага інстытута кінамастацтва ў Маскве.

З 1957 г. член Саюза пісьменнікаў СССР з 1957 г.

Пісаў на беларускай і рускай мовах.

Аўтар

• навуковых прац:
  “Шлях да майстэрства: Станаўленне мастацкага стылю К.Чорнага” (1958),
  “Культура творчасці” (1959),
  “Беларускі раман: Станаўленне жанру” (1961),
  “Масштабнасць прозы” (1972),
  “Гарызонты беларускай прозы” (1974),
  “Здалёк і зблізку: (Беларуская проза на літаратурнай планеце)” (1976),
  “Кузьма Чорны: Урокі творчасці” (1977),
  “Леў Талстой і беларуская літаратура” (1978),
  “Літаратура, мы і час” (1979),
  “Браму скарбаў сваю адчыняю…” (1980),
  “Аб сучаснай ваеннай прозе” (1981),
  “Вайна і вёска ў сучаснай  літаратуры” (1982);
• альбома “Сказ пра Івана Мележа” (1984),
• брашуры “Літаратура і праблемы стагоддзя” (1986),
• кніг літаратурнай крытыкі і публіцыстыкі:
  “Нічога важней” (1985),
  “Выберы – жыццё” (1986),
  “Дадумваць да канца” (1988),
  “Адваяваліся!” (1990),
  “Мы – шасцідзесятнікі” (1991),
  “Апакаліпсіс па графіку” (1992).

Адамовіч напісаў шэраг мастацкіх твораў. Яго раманы “Вайна пад стрэхамі” (1960), “Сыны ідуць у бой” (1963) склалі дылогію  “Партызаны”, дзе адлюстраваны падзеі ваенных часоў у пасёлку Глуша. Па сцэнарыю пісьменніка пастаўлена аднайменная кінадылогія (1970).

Выйшлі з друку аповесці “Вікторыя” (1966), “Апошні водпуск” (1969), “Хатынская аповесць” (1972), “Карнікі” (1980), “Апошняя пастараль” (1987).

У 1985 г. на кінастудыі “Беларусьфільм” Э. Клімавым пастаўлены мастацкі фільм   “Ідзі і глядзі”, у аснову  якога пакладзены “Хатынская аповесць”, “Карнікі”.

У 1987 г.  выйшла кніга апавяданняў і эсэ “Маленне аб будучым”. А.Адамовіч – адзін з аўтараў дакументальных кніг “Я з вогненнай вёскі…”(1975), і “Блакаднай кнігі (1979).

Алесь Адамовіч – лаўрэат прэміі Міністэрства абароны СССР (1974) і Дзяржаўнай прэміі БССР імя Якуба Коласа (1976) за “Хатынскую аповесць”.

У 1982 г. ў складзе дэлегацыі БССР  удзельнічаў у рабоце ХХХVII сесіі Генеральнай Асамблеі ААН.

У 1989 г. абраны народным дэпутатам СССР.

Узнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны 2-й ступені, Працоўнага Чырвонага Сцяга, “Знак Пашаны” і медалямі.

Памёр 26.01.1994 г. Пахаваны ў пасёлку Глуша Бабруйскага раёна.

ГАЛАВАЧ ПЛАТОН РАМАНАВІЧ
(1903 – 1937)

Беларускі пісьменнік і грамадскі дзеяч.

Нарадзіўся  18.4.1903 г. у в. Пабокавічы Бабруйскага раёна Магілёўскай вобласці.

Скончыў Камуністычны ўніверсітэт Беларусі (1926). У 1922-23 працуе інструктарам Барысаўскага павятовага камітэта камсамола, з 1926 г. – загадчык аргаддзела, з 1928 – 1-ы сакратар ЦК ЛКСМБ, у 1929-30 гг. – намеснік наркома асветы БССР.

Быў рэдактарам газеты “Чырвоная змена”, часопісаў “Маладняк”, “Полымя”.

У 1937 г. быў рэпрэсіраваны, растраляны 29 кастрычніка (г. Мінск, турма НКВД). Рэабілітаваны у 1956 г.
Друкаваўся з 1921 г.

Творы:

• Збор твораў у 3-х т.  – Мн., 1958.

Зборнікі апавяданняў:

• “Дробязі жыцця” (1927)
• “Хочацца жыць” (1930)
• “Апавяданні” (1934)

Зборнікі аповесцей:

• “Вінаваты” (1930)
• “Сполах на загонах” (1930)
• “Даляры” (1931)
• “Носьбіты нянавісці” (1936, часопіс “Полымя рэвалюцыі”)
• “Яны не пройдуць!” (1937, часопіс “Полымя рэвалюцыі”)
• Раман  “Праз гады” (1934, переиздан в 1936, 1984)

Нарыс пра будаўніцтва Беламарска-Балтыйскага канала “Ад Мядзведжай гары да Белага мора” (1934)

У 1958 г. выйшаў Збор твораў у 3-х тамах.

У 1963 г. часопіс “Полымя”  надрукаваў у №4 “Пісьмы Платона Галавача”.

Платон Головач

Белорусский писатель и общественный деятель Платон Романович Головач родился 18 апреля 1903 года в д. Побоковичи в крестьянской семье. Оставшись без матери, с  семи лет нанимался пастухом.

В 1922-23 годах – инструктор Борисовского уездного комитета комсомола, с 1926 года – заведующий орготделом, с 1928 – первый секретарь ЦК комсомола Беларуси. С ноября 1929 по март 1930 г. – заместитель наркома просвещения Беларуси. Был членом ЦК КПБ (1927-1930) и членом ЦВК БССР (1927-1935).

В 1922-23 годах учился в Минской партшколе, в 1926 году окончил Коммунистический университет.

Был редактором газеты «Чырвоная змена», журналов «Маладняк», «Полымя» (первый редактор этого журнала). Инициатор организации критико-творческого отделения МПИ. С начала своей литературной деятельности (1921) боролся за чистоту родного языка, за его точность и выразительность. Первый рассказ «Загубленае жыццё» опубликован в газете «Савецкая Беларусь» в 1925 году. В 1927 году вышла книга рассказов «Дробязі жыцця”. Тематика многочисленных повестей, рассказов, очерков связана с гражданской войной и жизнью деревни. Писал классовую борьбу в деревне,  разоблачал врагов советской власти, показывал недостатки, изъяны старой деревенской жизни.  В повестях ставил проблему доверия к человеку (“Вінаваты”, написана в 1929 г.), отображал коллективизацию  белорусской деревни («Спалох на загонах», 1930), подпольную и партизанскую борьбу против польских оккупантов (“Носьбіты нянавісці”, 1936; “Яны не пройдуць!” , 1937).

Его произведения пользовались успехом, переводились на русский, польский, украинский, чешский, еврейский и другие языки.

Член Союза писателей СССР с 1934 г.

Об аресте

Арестовали Платона Головача 11 августа 1937 года  в Минске по адресу: ул. Московская д. 8/1 кв. 34. При обыске следователи конфисковали 67 тетрадей рукописей (возможно, среди них был и роман «Ён»). В связи с арестом исключён из ВКП(б). Во внутренней тюрьме НКВД судьба свела Головача с ещё одним репрессированным писателем С. Шушкевичем, который позже вспомнил этот эпизод (приведён в книге В. Кулешовой «Лясному рэху  праўду расскажу», Мн., 1989): «Платона Галавача і Васіля Каваля я бачыў апошні раз 3 кастрычніка 1937 года. Іх прывялі сведчыць супраць мяне. Скатаваны і знясілены, Платон Раманавіч доўга маўчаў… Нарэшце загаварыў: “За [мной] няма ніякай віны, таксама, як і за кожным з нас”. Сказаў і заплакаў…».

Перед судом Головач оставил в камере записку: «Таварышы, даруйце, калі чым вінаваты перад вамі. Гісторыя яшчэ скажа праўду пра нас. Платон». Но на “суде” (начался в 22.15, а закончился через пятнадцать минут) виноватым себя признал.

28 октября 1937 года в 22.30 тройкой НКВД осуждён как “организатор террористической группировки” и за “проведение немецко-фашистской деятельности” к высшей мере наказания с конфискацией имущества. Расстрелян через несколько часов 29 октября после приговора в Минске в тюрьме НКВД.

Из секретной справки начальника 1-го спецотдела
НКВД Шевелёва: «Акт аб выкананні прысуду захоўваецца ў Мінску
ў Асобым архіве 1-га спецаддзела НКВД СССР том 8 ліст 16».

Личное дело Платона Головача № 6852-с хранится в архиве КГБ Беларуси.

Реабилитирован 25 июля 1956 года. Место его захоронения до сих пор неизвестно.

Многие его произведения остались незаконченными, в том числе и книга про восстание 1863-64 годов и Кастуся Калиновского. Именем Головача названы улица и переулок в г. Бобруйске. В 1968 году на здании Горбацевичской школы Бобруйского района, где учился Платон Головач, открыта мемориальная доска.

5 ноября 1937 года в Минске по тому же адресу была арестована домашняя хозяйка, мать дочки Галины и сына Ролана Вечер Ника Фёдоровна (род. В 1905 г. в д. Мощицы Слуцкого уезда Минской губернии), жена Платона Головача. 28 ноября 1937 года осуждена особым совещанием при НКВД как «член семьи расстрелянного врага народа» к восьми годам колонии и этапирована в Карагандинский концлагерь НКВД Казахской ССР (д. Долинская). После освобождения вернулась на родину. Реабилитирована трибуналом 24 июля 1956 г. Её личное дело № 6759-с хранится в архиве КГБ Беларуси. В личном деле Платона Головача хранится рапорт:

Зам. министра внутренних дел БССР полковнику Ханяк.

Рапорт.

В 1 спецотдел МВД БССР поступило заявление Вечер Нины Фёдоровны о розыске Головача Платона Романовича, осуждённого ВК Верховного суда СССР к ВМН.

Прошу вашего согласия объявить заявителю Вечер Н.Ф., что её муж, Головач П.Р., находясь в лагере, 25 декабря 1944 г. умер от паралича сердца.

Начальник 1 спецотдела МВД БССР майор Минаев.

На рапорте есть резолюция: «Согласен. 19.YIII» (примеч. - 1956 г.) Подпись.

Из воспоминаний о писателе

Как вспоминал поэт Павел Прудников (тоже репрессированный), «Платон Галавач быў рослы, стройны, прыгожы малады чалавек з бялявай чупрынай, якой не стараўся закрываць свой шырокі і высокі лоб, з блакітнымі вачамі, белымі, як цукар, зубамі, з правільнымі рысамі твару, на якім заўсёды ззяла ўсмешка, акуратна апрануты і абуты. Пераважна любіў хадзіць у светла-шэрым касцюме і белай кашулі-касаваротцы, вышытай беларускім народным арнаментам і падпярэзанай тонкім паясам з кутасамі. Ён заўсёды з кожным быў прыветлівы і стараўся трымацца роўным. У час гутаркі ніколі не перабіваў свайго субяседніка. Спачатку даваў магчымасць выказацца яму, а потым ужо гаварыў сам, ніколі ні на каго не павышаў голасу. Скажу шчыра – не любіць яго была нельга».

А вот что вспоминал про писателя Янка Скриган (тоже репрессированный) в своей книге “Некалькі хвілін чужога жыцця” (Мн., 1990, стр. 52): «Любіў глядзець трошачкі спадылба, гаварыў вельмі спакойна і ціха, голас у яго быў мяккі, з малюсенькім насавым гучаннем. І здалося зусім нечаканым, што няма ў яго ні рэзкага жэсту, які звычайна выпрацоўвае прафесія, ні строгага позірку, ні павышанай камандзірскай ноты – усё па-чалавечы проста і душэўна».

Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч - класік беларускай літаратуры, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры і драматургіі, паэт, тэатральны і грамадскі дзеяч.
Нарадзіўся 4 лютага 1808 г. (па новым стылі) у фальварку Панюшкавічы Бабруйскага павета Мінскай губерні (цяпер Бабруйскага раёна Магілёўскай вобласці) у шляхецкай сям'і Яна (Івана) Дуніна-Марцінкевіча і Марцыяны з роду Нядзведзкіх. Хлопчыка назвалі Вінцэнтам Якубам. Ён у той жа дзень быў ахрышчаны ў Бабруйскім парафіяльным касцёле, але не па поўным абрадзе (адной вадой), бо з'явіўся на свет кволым. (Праз некалькі месяцаў яго ахрысцілі яшчэ раз ужо з выкананнем усіх абрадаў - "святымі алеямі".)
Продкі пісьменніка калісьці, яшчэ ў XVII ст., валодалі маёнткам Марцінкевічы ў Смаленскім ваяводстве. Род меў свой герб - "Лебедзь", карыстаўся ўсімі шляхецкімі правамі. Але бацькі Вінцэнта ўласнай зямлі ўжо не мелі і арандавалі фальварак Панюшкавічы ў блізкага сваяка Станіслава Богуша-Сестранцэвіча - магілёўскага архіепіскапа, пазней мітрапаліта ўсіх рымска-каталіцкіх касцёлаў Расійскай імперыі. Трэба адзначыць, што дваранскае паходжанне В. Дуніну-Марцінкевічу неаднаразова даводзілася пацвярджаць у сувязі з неабходнасцю вырашэння розных асабістых і сямейных пытанняў, бо гэтага патрабавала бюракратычная сістэма імперскай Расіі.
Пра юнацкія гады Вінцэнта дакументальна пацверджаных дадзеных мала. Ён рана застаўся без бацькі. Лічылася, што ў 1824 г. скончыў Бабруйскае павятовае вучылішча, але ёсць звесткі, што ўжо ў 1819 г. Вінцэнт быў адпраўлены ў Санкт-Пецярбург на папячэнне С. Богуша-Сестранцэвіча, чалавека вельмі адукаванага, вучонага-славіста, літаратара, члена Расійскай акадэміі навук, які сам займаўся яго выхаваннем. Існуе версія, што малады Дунін-Марцінкевіч паступіў у Санкт-Пецярбургскую медыка-хірургічную акадэмію, але пакінуў вучобу, бо не мог знаходзіцца ў анатамічным пакоі.
З сярэдзіны 1820-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч жыў у Мінску, быў на дзяржаўнай службе: памочнікам каморніка і каморнікам межавога суда, служачым палаты крымінальнага суда, перакладчыкам у каталіцкай духоўнай кансісторыі, меў пасаду пры дваранскім сходзе.
У 1831 г. узяў шлюб з дачкой адваката Юзэфай Бараноўскай, з якой яны мелі семярых дзяцей. У 1840 г. набыў невялікі маёнтак Люцынка ў Пяршайскай воласці Мінскага павета (цяпер вёска Малая Люцінка ў Валожынскім раёне Мінскай вобласці) і пасяліўся там, пакінуўшы дзяржаўную службу.
Ёсць звесткі, што ў пачатку 1840-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч некаторы час служыў аканомам у маёнтку Шчаўры ў Сенненскім павеце Магілёўскай губерні. Пазней паколькі ён меў досвед працы з юрыдычнымі дакументамі, ездзіў па ўсёй тэрыторыі Беларусі ў якасці даверанай асобы сваіх кліентаў, займаючыся вырашэннем іх спраў. Шмат часу праводзіў у Мінску, дзе актыўна ўдзельнічаў у грамадска-культурным і літаратурным жыцці.
У гэты перыяд В. Дунін-Марцінкевіч пачаў займацца літаратурнай дзейнасцю. Першыя творы напісаны на польскай мове. Ім былі створаны тэксты да аперэт "Спаборніцтва музыкаў", "Чарадзейная вада", а таксама "Рэкруцкі яўрэйскі набор" (у 1841 г. пастаўлена ў Мінску аматарскім гуртком), дзе была ўзнята тэма рэкрутчыны, як перашкоды ў шчаслівым уладкаванні жыцця яўрэйскай сям'і. Тэксты і партытуры гэтых твораў да нашага часу не захаваліся (за выключэннем адной арыі з аперэты "Рэкруцкі яўрэйскі набор"). Музыку да іх напісаў кампазітар Станіслаў Манюшка. Удзел у стварэнні музыкі прымаў і сам пісьменнік, часам пры пастаноўцы п'ес выступаў як акцёр (напрыклад, выканаў ролю старога яўрэя ў аперэце "Рэкруцкі яўрэйскі набор").
З сярэдзіны 1840-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч пачынае супрацоўніцтва з выдаўцамі. У 1846 г. у Вільні асобным выданнем выйшла лібрэта музычна-драматычнага твора - оперы "Сялянка" (пазней з'явілася іншая назва - "Ідылія"). Музыку да яе напісалі С. Манюшка і К. Кжыжаноўскі з удзелам самога В. Дуніна-Марцінкевіча. У гэтым творы побач з драматычнымі дыялогамі і маналогамі шырока прадстаўлены арыі і дуэты, харавыя нумары, а таксама танцы. "Ідылія" лічыцца прынцыповай з'явай у станаўленні новай беларускай літаратуры. Калі паны тут гавораць па-польску, то персанажы-сяляне - упершыню ў літаратурным творы - па-беларуску. Польскі вершаваны тэкст у свой час пераклаў на беларускую мову Янка Купала, празаічны - Язэп Лёсік. У "Ідыліі" В. Дунін-Марцінкевіч выявіў сябе як прыхільнік класавага міру і маральнага самаўдасканалення. Ён высмейваў фанабэрыстасць шляхты, сляпое захапленне ўсім французскім і адначасова ствараў вобраз добрага пана, які праз каханне да сялянскай дзяўчыны (тая ў рэшце рэшт аказалася ўсё ж пераапранутай паненкай) палюбіў сялян і хоча, каб і яны яго любілі. Такая ідэалізацыя рэальнага жыцця тым не менш не перашкодзіла паказаць у п'есе характэрныя народныя тыпажы. Сапраўдным героем твора стаў не пан, а селянін Навум Прыгаворка, войт (наглядаў за працай прыгонных). Яго вобраз для В. Дуніна-Марцінкевіча значыў вельмі многа, імя гэтага персанажа ён выкарыстоўваў у якасці свайго псеўданіма. "Ідылія" карысталася вялікай папулярнасцю ў Беларусі, яе тэкст перапісвалі і распаўсюджвалі ў рукапісных спісах, у друку з'явіліся рэцэнзіі на пастаноўку твора. Опера была пастаўлена ў пачатку 1852 г. у Мінску тэатрам Дуніна-Марцінкевіча, ролю Навума ў спектаклі выканаў сам аўтар.
Тэатр, або драматычны гурток, Дуніна-Марцінкевіча - створаны ім аматарскі тэатральны калектыў - існаваў у 1840-1850-я гг. Ён лічыцца першым беларускім нацыянальным тэатрам сучаснага тыпу. Трупа складалася больш чым з 20 чалавек, у іх ліку сам пісьменнік, ягоныя дзве дачкі і сын, прадстаўнікі мінскай інтэлігенцыі. У спектаклях удзельнічаў хор сялян з Люцынкі, існаваў і аркестр. Ставіліся галоўным чынам п'есы Дуніна-Марцінкевіча. Публіка і тэатральныя крытыкі адзначалі выдатныя акцёрскія здольнасці самога драматурга. Тэатр прытрымліваўся традыцый народнага мастацтва, вызначаўся дэмакратызмам. Пасля першай жа пастаноўкі "Сялянкі" дзейнасць калектыва была забаронена ўладамі, але спектаклі праходзілі (фактычна нелегальна) у розных гарадах Беларусі да 1856 г.
Дзеці В. Дуніна-Марцінкевіча - дачка Каміла і сын Міраслаў - у канцы 1840-х гг., яшчэ ў падлеткавым узросце, набылі вядомасць як таленавітыя піяністы-выканаўцы, выступалі з канцэртамі ў Мінску, Вільні, Кіеве, Варшаве. Бацька клапаціўся пра далейшае ўдасканаленне майстэрства дзяцей і ў 1851 г. звярнуўся да наследніка трона - вялікага князя Аляксандра Мікалаевіча з прашэннем аб іх залічэнні ў Парыжскую кансерваторыю на казённы кошт, аднак атрымаў адмову. Пазней Міраслаў вучыўся ў музычным інстытуце ў Варшаве. Каміла ж нават пісала музыку.
У 1850-я гг. В. Дунін-Марцінкевіч жыў пераважна ў Мінску. У 1854 г. памерла жонка пісьменніка. Пазней ён узяў шлюб з Марыяй Грушэўскай. Літаратар часта бываў у Вільні, дзе сустракаўся з многімі дзеячамі культуры і навукі. У 1854 г. ажыццявіў паездку на Палессе. Некалькі разоў наведваў Шчаўры. Меў ён шырокія кантакты і з мінскай інтэлігенцыяй: паэтамі, музыкантамі, мастакамі, выдаўцамі.
У гэты перыяд упершыню ў Мінску выйшлі з друку яго паэтычныя зборнікі: "Гапон" (1855 г.), "Вечарніцы і Апантаны" (1855 г.), "Цікавішся? Прачытай!" (1856 г.), "Дудар беларускі, або Усяго патроху" (1857 г.). У выданні ўвайшлі прысвечаныя жыццю сялян вершаваныя аповесці і апавяданні, напісаныя не толькі па-польску, але і па-беларуску. Гэта паэма "Гапон" - першы твор В. Дуніна-Марцінкевіча, створаны цалкам на беларускай мове, дзе апісваецца ўмоўнасць сацыяльнага падзелу грамадства. Беларускамоўныя аповесці "Дурны Зміцер, хоць хітры", "Стаўроўскія дзяды", "Купала", "Шчароўскія дажынкі" маюць выразныя фальклорныя матывы. Сярод апублікаваных у зборніках польскамоўных твораў найбольш значныя - апавяданні "Славяне ў XIX стагоддзі", прысвечанае барацьбе паўднёвых славян супраць туркаў, і "Літаратарскія клопаты" пра нялёгкі лёс пісьменніка, яго матэрыяльныя і душэўныя турботы, а таксама пра радасць ад людской падтрымкі. Апрача таго, у гэтых выданнях змешчаны і вершы на польскай і беларускай мовах.
Гэтыя публікацыі мелі рэзананс. У пецярбургскім часопісе "Сын Отечества" з'явіўся добразычлівы водгук "Беларуская літаратура", прысвечаны кнігам Дуніна-Марцінкевіча. Беларускі паэт і краязнавец Уладзіслаў Сыракомля змясціў шэраг рэцэнзій у варшаўскім і віленскім друку, назваўшы творы Дуніна-Марцінкевіча "феноменам, вартым увагі з таго менавіта погляду, што Марцінкевіч, першы ўзяўшы ў свядомыя рукі беларускую дуду нашага народа, здабыў з яе песню, якую народ зразумеў".
У 1857 г. В. Дуніным-Марцінкевічам напісаны беларуская балада "Травіца брат-сястрыца", дзе аўтар чарговы раз выкарыстаў фальклорны сюжэт, і "Быліцы, расказы Навума", што складаюцца з вершаваных аповесцяў "Злая жонка", у якой асуджаюцца амаральнасць і распуста, і "Халімон на каранацыі", прысвечанай апісанню святкавання з нагоды ўступлення на царскі пасад Аляксандра II, які абяцаў дараваць народу доўгачаканыя "свабоды". Гэтыя творы былі апублікаваны толькі ў сярэдзіне XX ст. у савецкіх часопісах "Беларусь" і "Полымя".
У другой палове 1850-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч пераклаў з польскай мовы на беларускую паэму польскага паэта беларускага паходжання Адама Міцкевіча "Пан Тадэвуш" - эпапею, у якой намалявана шырокая карціна жыцця Беларусі пачатку XIX ст. Гэта быў першы ў свеце пераклад славутага твора на іншую славянскую мову. Яго меркавалася выдаць у Вільні ў 1859 г., два першыя раздзелы (быліцы) з дванаццаці ўжо былі набраны і нават збрашураваны, але ў апошні момант (фармальна з-за таго, што тэкст быў пададзены лацінскім шрыфтам) цэнзура не дазволіла выхад, і амаль увесь тыраж знішчылі. В. Дунін-Марцінкевіч, спрабуючы ўратаваць выданне перакладу "Пана Тадэвуша", так абмаляваў сітуацыю ў сваім тлумачэнні ў Галоўны цэнзурны камітэт: "В наших провинциях из ста крестьян, наверно, можно найти 10, которые хорошо читают по-польски, когда, напротив, из тысячи насилу сыщется один знающий русский язык. То напечатав какое-либо белорусское сочинение русскими буквами, смело можно запереть оные в сундук, ибо... высший класс общества... не возьмет и в руки простонародной книги, а крестьяне хотя бы и желали читать повести и рассказы... не зная русских букв не в состоянии удовлетворить своего желания". (На той час беларуская мова ў афіцыйным ужытку не выкарыстоўвалася ўжо паўтара стагоддзя і старажытная традыцыя кірылічнага пісьменства, як і кнігадрукавання, была перарваная, а ў нешматлікіх публікацыях, дзе ўжывалася беларуская мова, як правіла, выкарыстоўваўся лацінскі алфавіт.) Аднак цэнзары з Санкт-Пецярбурга засталіся няўмольнымі. Цяпер вядомыя толькі чатыры ацалелыя экзэмпляры выдання. Пераклад паводле аднаго з іх быў перавыдадзены ў 1907 г. у Пецярбургу выдавецтвам "Загляне сонца і ў наша аконца".
У 1861 г. у Вільні асобным выданнем на польскай мове выйшла вершаванае гістарычнае апавяданне "Люцынка, або Шведы на Літве" (напісана ў 1857 г.), дзе паэтызаваліся мужнасць і гераізм продкаў сучасных беларусаў у барацьбе з захопнікамі. Гэта апошняя кніга В. Дуніна-Марцінкевіча, выдадзеная пры яго жыцці.
В. Дуніну-Марцінкевічу былі блізкія погляды шляхецкіх рэвалюцыянераў пачатку 1860-х гг. У 1861 г. разам з У. Сыракомлем ён ездзіў у Варшаву, па дарозе ў розных населеных пунктах выступаў з патрыятычнымі прамовамі. Дзейнасцю пісьменніка зацікавілася паліцыя, аднойчы паліцэйскія ўлады нават выслалі яго з г. Коўна. У патрыятычным і дэмакратычным духу В. Дунін-Марцінкевіч выхоўваў сваіх дзяцей. Пісьменнік і яго сям'я мелі дачыненне да нацыянальна-вызваленчага руху, падтрымлівалі ўдзельнікаў паўстання 1863-1864 гг. пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага. Як пазней адзначалася ў заключэнні Часовага палявога аўдытарыята - карнага органа, які здзяйсняў расправу над паўстанцамі, "...Марцинкевич виновен в том, что он воспитывал семейство свое не в духе преданности правительству, вследствие чего и сам не может считаться вполне благонадежным в политическом отношении".
Вядомы два фотаздымкі В. Дуніна-Марцінкевіча, яны зроблены ў пачатку 1860-х гг. знакамітым мінскім фатографам А. Прушынскім. На адным з іх, групавым, сярод людзей, з якімі сфатаграфаваны пісьменнік і яго дачка Каміла, шмат хто апрануты ў вопратку паўстанцаў 1863 г. - чамаркі са стаячым каўняром і цёмнымі гарызантальнымі палоскамі на грудзях. На адзіночным здымку - сам В. Дунін-Марцінкевіч у чамарцы. Між тым нашэнне такой вопраткі было строга забаронена і невыкананне забароны сімвалізавала ўдзел яе носьбіта ў патрыятычным руху. Яшчэ ў 1861 г. жандарамі быў складзены спіс удзельнікаў палітычных дэманстрацый у Мінску, тых, хто спяваў забаронены рэвалюцыйна-патрыятычны гімн. Пад нумарам 1 у спісе значылася Каміла Дуніна-Марцінкевіч, пад нумарам 2 - фатограф Прушынскі. Паўстанец А. Свентаржэцкі ўспамінаў, што Люцынка была адным з апорных пунктаў паўстання ў наваколлі мястэчка Ракаў.
Улады падазравалі В. Дуніна-Марцінкевіча ў аўтарстве антыўрадавых выданняў, у прыватнасці агітацыйнай брашуры "Гутарка старога дзеда", дзе выкрываліся царскія парадкі, гучалі заклікі да сялян падтрымаць вызваленчы рух. У 1864 г. ён быў арыштаваны, больш як год прабыў у мінскім турэмным замку. Хоць галоўных абвінавачванняў даказаць не змаглі, на В. Дуніна-Марцінкевіча і яго сям'ю быў накладзены вялікі штраф, маёмасць часткова секвестравана (абмежавана права карыстання), яму самому прадпісвалася жыць, не выязджаючы з Люцынкі, пад наглядам паліцыі. Дачку пісьменніка Камілу на 10 гадоў выслалі на Урал, у г. Салікамск.
Апошнія дзесяцігоддзі жыцця В. Дуніна-Марцінкевіча (з сярэдзіны 1860-х да сярэдзіны 1880-х гг.) прайшлі ў Люцынцы. Жыў ён у той час адасоблена, толькі зрэдку прыязджаў у Мінск. У гэты перыяд В. Дунін-Марцінкевіч шмат пісаў, але ўсе спробы пісьменніка надрукаваць свае творы заканчваліся няўдачай. У 1866 г. ім была напісана на беларускай мове камедыя (ці, як вызначаў яе жанр сам пісьменнік, фарс-вадэвіль) "Пінская шляхта". Яна лічыцца лепшым з твораў В. Дуніна-Марцінкевіча. У гэтай п'есе высмейваюцца фанабэрыя і адначасова страх перад уладамі дробнай шляхты, несправядлівы суд. Сцэнічнае ўвасабленне"Пінская шляхта" атрымала толькі ў 1917 г., пастаноўку ажыццявіла Першае беларускае таварыства драмы і камедыі ў мінскім гарадскім тэатры. А ў 1918 г. п'еса была ўпершыню апублікавана - у газеце "Вольная Беларусь".
У 1868 г. В. Дуніным-Марцінкевічам створана польскамоўная паэма "З-над Іслачы, або Лекі на сон" (аўтар назваў яе "апавяданнем Навума Прыгаворкі"), дзе ідылічнаму ладу старасвецкіх шляхецкіх засценкаў, які адыходзіць, супрацьпастаўляецца новая рэчаіснасць з яе цынізмам і прагай нажывы. Упершыню гэты твор быў надрукаваны толькі ў 1984 г., ужо ў перакладзе на беларускую мову.
Па-беларуску і па-польску гаварылі персанажы сатырычнай камедыі "Залёты", якая выйшла з-пад пяра В. Дуніна-Марцінкевіча ў 1870 г. У гэтым творы далейшае развіццё атрымала тэма спажывецтва і беспрынцыпнасці, уласцівых надыходзячаму капіталізму. Польскі тэкст на беларускую мову ў пачатку XX ст. пераклаў Янка Купала, у 1915 г. "Залёты" былі пастаўлены ў Вільні Беларускім музычна-драматычным гуртком. А першая публікацыя гэтай п'есы адбылася ў газеце "Вольная Беларусь" у 1918 г.
У 1876 г. быў узноўлены (на гэты раз сакрэтна) нядаўна зняты нагляд паліцыі над пісьменнікам. Падставай паслужыў той факт, што ў сярэдзіне 1870-х гг. у Люцынцы без афіцыйнага дазволу дзейнічала невялікая прыватная школа, дзе навучала навакольных дзяцей дачка пісьменніка Цэзарына.
У гэты час, як успамінаў адзін з колішніх вучняў школы вядомы беларускі пісьменнік Ядвігін Ш., гаспадар фальварка шмат пісаў і захоўваў свае рукапісы ў вялікім куфры. Але большая частка напісанага не захавалася.
Памёр В. Дунін-Марцінкевіч 29 снежня 1884 г. (па новым стылі). Пахаваны на могілках ва ўрочышчы Тупальшчына недалёка ад Люцынкі.
* * *
Постаць і творчасць В. Дуніна-Марцінкевіча з цягам часу становяцца ўсё больш значнымі для беларускай культуры.
Доўгі час, пакуль не сталі вядомы архіўныя дакументы, якія больш глыбока раскрылі В. Дуніна-Марцінкевіча як асобу, літаратара лічылі дваранскім рэвалюцыянерам, лібералам і сентыменталістам, слабым і непаслядоўным пісьменнікам з імкненнем да ідэалізацыі рэчаіснасці. Але за апошнія дзесяцігоддзі літаратуразнаўцы змаглі па-новаму ўбачыць яго як творцу і грамадзяніна.
Літаратуразнавец і археограф Г. Кісялёў адзначае: "Мы прывыклі на падставе творчасці лічыць беларускага паэта слабым і саладжавым... Але ёсць і другі Дунін-Марцінкевіч - моцны духам змагар за беларускую нацыянальную культуру, дэмакрат, які патрабаваў павагі да селяніна і ўзнімаўся да ўзроўню перадавых людзей свайго часу ".
"Няхай што хочуць гавораць, але ж гэта я першы паэзію нашага сялянскага люду апрануў у шаты народнай эстэтыкі, увёў на сцэну жыцця і пакінуў у шэрагу твораў айчыннага пісьменства, чым і ганаруся", - пісаў В. Дунін-Марцінкевіч.
Усё сваё жыццё В. Дунін-Марцінкевіч фактычна знаходзіўся ў супярэчнасці з царскімі ўладамі, хоць і імкнуўся не даводзіць да адкрытага канфлікту. Складаныя варункі эпохі, клопат пра сваю шматлікую сям'ю часам вымагалі ад пісьменніка не выказваць свае памкненні адкрыта, спрабаваць знайсці пэўны кампраміс, асабліва пасля задушэння паўстання 1863-1864 гг.
Роля В. Дуніна-Марцінкевіча як аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры (у тым ліку драматургіі) і нацыянальнага тэатра надзвычай вялікая. Г. Кісялёў называе яго першым беларускім прафесійным пісьменнікам. В. Дунін-Марцінкевіч "прафесійны не ў тым сэнсе, што гэта давала яму сродкі для жыцця (хутчэй ён меў ад гэтага страты), а ў тым, што ён лічыў гэта галоўным у сваім жыцці". Першым класікам новай беларускай літаратуры называе пісьменніка даследчык яго творчасці Я. Янушкевіч. Апрача таго, В. Дунін-Марцінкевіч фактычна стаяў ля вытокаў новага нацыянальнага тэатра - ён выступаў у якасці не толькі драматурга, але і арганізатара тэатра, рэжысёра, акцёра.
Адным з першых ён зрабіў героямі сваіх твораў прыгонных беларускіх сялян. Таксама адным з першых многія з сваіх твораў напісаў на беларускай мове, якая ў яго час не толькі не мела афіцыйнага статуса, але і не была належным чынам распрацавана як мова мастацкай літаратуры. "Беларускай літаратуры тады, пасля доўгага заняпаду, па сутнасці не было, і менавіта Дуніну-Марцінкевічу давялося закладваць яе асновы, узнімаючы мову прыгнечанага селяніна да ўзроўню літаратурнай", - піша Г. Кісялёў. Літаратуразнавец В. Рагойша назваў дзейнасць В. Дуніна-Марцінкевіча "подзвігам": "...У часы В. Дуніна-Марцінкевіча, асабліва ў першай палове XIX стагоддзя, калі ў Расійскай імперыі панавала яшчэ сярэдневяковае прыгоннае права, калі да сацыяльнага ўціску дадаваўся нацыянальны, калі некалькі стагоддзяў паланізацыі змяніліся на не менш вышуканую і гвалтоўную русіфікацыю, адкрыта, у друку заявіць, што беларускі селянін такі ж высакародны чалавек, як пан або царскі чыноўнік, што яго "простая мова" такая ж людская, як польская або руская, што "нямаш зямелькі, як Беларусь радзона!" - на гэта трэба была не толькі прадбачлівасць, але і мужнасць".
Як піша беларускі літаратуразнавец А. Лойка, у гісторыю беларускай літаратуры Дунін-Марцінкевіч уваходзіў як аўтар "Гапона". "У лёсе беларускай дарэвалюцыйнай літаратуры паэма "Гапон" - твор этапны, у пісьменніцкім лёсе Дуніна-Марцінкевіча - прадвызначальны. Менавіта ім наша літаратура звяртала на сябе шырокую ўвагу, ім зацвярджаўся асноўным героем чалавек з народа, асноўным эстэтычным прынцыпам дэкларавалася ўвага да жыцця, працы і побыту прыгоннай вёскі, сцвярджалася эстэтычная каштоўнасць праяў жыцця народных мас, іх творчасці - фальклору, абвяшчалася эстэтычная каштоўнасць самой мовы мужыка, беларускай мовы. "Гапон" сыграў ролю як бы маніфеста новай беларускай літаратуры, яе першапачатковага, дэмакратычнага ў сваёй аснове ідэйна-эстэтычнага крэда".
В. Дунін-Марцінкевіч быў добра знаёмы з беларускай народнай творчасцю, шырока выкарыстоўваў фальклорныя здабыткі. У лісце да вучонага-славіста Я. Карловіча Дунін-Марцінкевіч пісаў: "...Я, пішучы апавяданнейкі не для дактароў філасофіі, а для сялян, прыбіраў тых дзетак майго духу не ў эстэтычныя сукенкі, а ў простыя народныя сярмяжкі, каб гэты цёмны народ не баяўся з імі пазабаўляцца".
"Няхай народнасць і дэмакратызм Дуніна-Марцінкевіча і шляхецка-абмежаваныя, але закладзеныя ім традыцыі былі вельмі плённыя для ўсёй наступнай беларускай літаратуры", - сцвярджае Г. Кісялёў.
* * *
Да вобраза Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча і яго творчасці не раз звярталіся дзеячы беларускай культуры.
Помнік пісьменніку ўсталяваны ў вёсцы Малая Люцінка Валожынскага раёна Мінскай вобласці, памятным знакам адзначана месца, дзе знаходзіўся яго дом. У Бабруйску перад будынкам тэатра стаіць бюст В. Дуніна-Марцінкевіча, на касцёле ўсталявана мемарыяльная дошка. На яго магіле ўжо ў наш час замест колішняга крыжа пастаўлены помнік-бюст (скульптар - Ю. Платонаў). На радзіме пісьменніка ў вёсцы Сычкава Бабруйскага раёна ўсталявана мемарыяльная дошка. Выява В. Дуніна-Марцінкевіча адлюстравана на медальёне, памятных медалях, марках і паштоўках. Выпушчана юбілейная манета.
Да 175-годдзя В.Дуніна-Марцінкевіча была прымеркавана выстава ў Мінскім палацы мастацтва, у якой удзельнічалі больш за 100 мастакоў і прадстаўлены каля 160 твораў графікі, жывапісу, дэкаратыўна-ўжытковага мастацтва, а таксама скульптуры, плакаты, прысвечаныя асобе і творчасці пісьменніка.
Яго імем названы Магілёўскі абласны тэатр драмы і камедыі ў Бабруйску, вуліцы ў Мінску і Маладзечне, гарадскім пасёлку Івянец і вёсцы Пяршаі Валожынскага раёна. Створаны школьны літаратурны музей В. Дуніна-Марцінкевіча ў Пяршаях. Плануецца адкрыццё помніка пісьменніку ў Мінску і стварэнне музея ў Люцынцы.
Многае з напісанага В. Дуніным-Марцінкевічам узноўлена па рукапісных спісах іншых асоб і потым было апублікавана. У 1984 г. ўсё вядомае з літаратурнай спадчыны пісьменніка выйшла асобным выданнем. У 2007 г. выдадзены першы том двухтомнага акадэмічнага Збора твораў В. Дуніна-Марцінкевіча, дзе яго паэзія і драматургія прадстаўлены як на мове арыгінала, так і ў перакладзе на беларускую (калі твор быў напісаны па-польску). Апрача таго, выйшла кніга, у якой на пяці еўрапейскіх мовах надрукавана камедыя "Пінская шляхта".
Творы В. Дуніна-Марцінкевіча ўключаны ў школьныя праграмы.
Яго п'есы "Сялянка" ("Ідылія"), "Пінская шляхта", "Залёты" шмат разоў ставіліся на сцэнах тэатраў, як прафесійных, так і самадзейных. Паводле "Пінскай шляхты" быў створаны тэлеспектакль.
Творы В. Дуніна-Марцінкевіча знайшлі ўвасабленне і ў музыцы беларускіх кампазітараў. Паводле камедыі "Пінская шляхта" Г. Вагнер стварыў оперу, а Р. Пукст напісаў музыку да драматычнай пастаноўкі. У. Кур'янам зроблена музычнае афармленне спектакля "Ідылія" ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Я. Купалы. Песні на словы пісьменніка пісалі І. Лучанок, З. Яўтуховіч.
Увага да асобы і творчасці В. Дуніна-Марцінкевіча праяўлялася як у Беларусі, так і за яе межамі. Пераклады твораў В. Дуніна-Марцінкевіча існуюць на нямецкай, рускай, украінскай, польскай, латышскай мовах. Яго творчасць аналізавалі польскія, украінскія, расійскія, англійскія, нямецкія, літоўскія, славацкія, югаслаўскія даследчыкі.
У 2004 г. у вёсцы Пяршаі Валожынскага раёна, недалёка ад Марцінкевічавай Люцынкі, прайшлі V Міжнародныя Ракаўскія чытанні, прысвечаныя тэме "Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч і працэс міжславянскіх літаратурных узаемасувязяў".
200-годдзе пісьменніка адзначаецца ў Беларусі на дзяржаўным узроўні. Удзел у мерапрыемствах з нагоды юбілею прымае Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры (ЮНЕСКА).

К 200-летию со дня рождения В.И.ДУНИНА-МАРЦИНКЕВИЧА

31 января 2008 года в музее состоялось мероприятие, посвященное 200-летию со дня рождения В.И. Дунина-Марцинкевича.
В мероприятии, которое было организовано работниками музея совместно с педколлективом и учащимися Ленинского УПК «Детсад-ОСШ», приняли участие работники Сычковской сельской библиотеки. Директор музея Осипова Л.А. рассказала учащимся об истории древнего рода Дуниных-Марцинкевичей, о детских и юношеских годах Винцента, проведенных на Бобруйщине, основных этапах жизненного и творческого пути нашего знаменитого земляка, драматурга, писателя, театрального деятеля.
Библиотекарь Г.В.Колосова осветила его писательский путь, рассказала о знаменитых произведениях «Пинская шляхта», «Селянка», «Гапон» и др. Школьники подготовили и показали отрывок из пьесы Дунина-Марцинкевича «Пинская шляхта», проявив все свое актерское мастерство, раскрывая образы пьесы. С неподдельным интересом смотрели юные зрители эту постановку. Руководила творческой работой школьников учитель белорусского языка и литературы Т.В.Рыкова. Четкой организацией внеклассной воспитательной работы с учащимися педагог-организатор В.П.Колос помогла прикоснуться к творчеству нашего известного земляка-драматурга.
Школьники, зрители и актеры остались довольны мероприятием, получили много положительных эмоций и впечатлений. Появился замысел поставить в ближайшее время пьесу Дунина-Марцинкевича «Идиллия».

В дни празднования 200-летия наш район и музей пометили несколько делегаций. Так, 3 февраля 2008г. директором музея Осиповой Л.А. была дана экскурсия в д. Панюшковичи для прибывших из Польши дальних родственников нашего земляка во главе со старшим научным сотрудником Института литературы НАНБ, завотделом археографии БелНИИДАД Язепом Янушкевичем. Затем гости района посетили музей, где познакомились с экспозицией, посвященной Дунину-Марцинкевичу и также с историей нашего края.
4 февраля на родине писателя, в деревне Панюшковичи, состоялся торжественный митинг, посвященный знаменательной дате. Вместе со столичной делегацией, которую возглавил начальник управления учреждений культуры Министерства культуры РБ В.М.Черник, Бобруйщину посетила ответственный секретарь национальной комиссии по делам ЮНЕСКО Е.И. Красовская, сотрудники института литературы, а также родные знаменитого писателя: внучка старшего брата В.И.Дунина-Марцинкевича Беата Хомич и ее дочка, которые в настоящее время проживают в Польше.
После митинга гостям было предложено знакомство с экспонатами музея. А в зале «Этнографии» их ждал сюрприз — учащиеся Ленинского УПК показали сценку из спектакля Дунина-Марцинкевича «Пинская шляхта».

Прокопчик Иван Николаевич (1965-1984)

Родился Прокопчик И.Н. 23 мая 1965 г. в д. Пасека Бобруйского района Могилевской области. После окончания в 1982 г. Воротынской средней школы работал полеводом в колхозе им. Пушкина Бобруйского района. 28 сентября 1983 г. Бобруйским райвоенкоматом был призван в ряды Вооруженных Сил СССР, а с 27 ноября 1983-го служил в Афганистане в должности наводчика гранатомета.

25 января 1984 года во время боевых действий в районе населенного пункта Ургун рота, в составе которой находился рядовой И.Н. Прокопчик, выполняла боевую задачу по уничтожению противника и занятию господствующих высот. В этом бою Иван грудью закрыл командира и погиб.

За мужество и проявленный героизм награжден орденом Красной Звезды, Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа». Похоронен на родине.

Мария Титовна, мать погибшего в 1984 году при исполнении служебных обязанностей 19-летнего рядового Ивана Прокопчика, вспоминает: «Сынок мой не говорил, куда пойдет служить. Не хотел волновать. Но как будто примета какая-то была. Незадолго до ухода помогал мне по огороду и потерял колечко, которое на память оставила ему девочка из соседней деревни. Просил, как найду, чтоб сберегла подарок. Мол, вернусь, буду носить его. Всю землю перерыла — кольца не нашла. А сынок мой вернулся в цинковом гробу...».

Попов Александр Арсанофьевич (1962-1981)

Родился Попов А.А. 21 сентября 1962 г. в д. Станы Бобруйского района Могилевской области. Окончил Богушовскую восьмилетнюю школу в 1978 году, в 1980-м — с отличием Бобруйское ПТУ № 213.

Призван в Советскую Армию в 1981 г. В Афганистане служил в должности стрелка. 2 июля 1981 г. рядовой Попов умер в госпитале после тяжелого ранения в карауле. Похоронен на кладбище деревни Слобода Богушовка. Александр посмертно награжден Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа».

Никитко Анатолий Степанович (1963-1982)

Родился Никитко А.С. 15 марта 1963 г. в д. Орсичи Бобруйского района Могилевской области. В 1980 г. окончил Брожскую среднюю школу, был учеником электросварщика на Бобруйском заводе сельскохозяйственных машин. В 1981 году призван в ряды Вооруженных Сил СССР. Анатолий Никитко служил в Афганистане в должности командира БМП. Погиб 24 мая 1982 г., выполняя боевую задачу по взятию высоты Хамба. В этом бою Анатолий был тяжело ранен в голову. Собрав последние силы, истекая кровью, уничтожил еще одну огневую точку, чем обеспечил прорыв боевой группы.

Посмертно награжден орденом Красной Звезды, Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», а также медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа». Похоронен на родине.

Курильчик Александр Семенович (1963-1983)

Родился Курильчик А.С. 6 октября 1963 г. в д. Бояры Бобруйского района Могилевской области. В 1981 г. окончил Ленинскую среднюю школу, работал трактористом в совхозе им. Ленина.

Призван в Советскую Армию 23 октября 1981 года. Служил в Афганистане в войсковой части полевая почта 51932 в 682-м мотострелковом полку. 13 августа 1983 года при несении караульной службы в долине Пули-Хумри, что в переводе означает «Долина смерти», одиночным выстрелом снайпера Александр был смертельно ранен в живот. 15 августа он скончался на руках у младшего брата, с которым вместе служили. Похоронен на родине.

Козлов Виталий Николаевич (1964-1983)

Родился Козлов В.Н. 28 июля 1964 г. в д. Большие Бортники Бобруйского района Могилевской области в семье крестьянина-колхозника. В 1981 году окончил Бортниковскую среднюю школу. Работал трактористом в колхозе «Гигант» Бобруйского района.

30 сентября 1982 г. призван Бобруйским райвоенкоматом в ряды Вооруженных Сил СССР. С декабря 1982 года проходил службу в Афганистане в должности водителя БТР-60-пб. 5 августа 1983 г. во время боя возле населенного пункта Наибабад был ранен начальник разведки полка майор Бондаренко. Рядовой Козлов, оказав ему первую медицинскую помощь, отражал атаки моджахедов, которые пытались пленить раненого майора. Виталий погиб в том бою от снайперской пули. Похоронен на родине.

За мужество и героизм посмертно награжден орденом Красной Звезды, Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа».

Из воспоминаний родителей погибшего в 1983 году рядового Виталия Козлова: «Наш сын был водителем бронетранспортера, ходил в разведку, получил контузию, но нам ничего об этом не писал. Благодарности только за хорошую службу получали. А однажды ночью слышим: в окно кто-то стучит и с собачкой во дворе играет. Думали, в отпуск наш Витя приехал. Выбежали во двор — никого. А наутро — страшная весть... Три месяца, не смолкая, голосила мать...».