ГАЛАВАЧ ПЛАТОН РАМАНАВІЧ
(1903 – 1937)

Беларускі пісьменнік і грамадскі дзеяч.

Нарадзіўся  18.4.1903 г. у в. Пабокавічы Бабруйскага раёна Магілёўскай вобласці.

Скончыў Камуністычны ўніверсітэт Беларусі (1926). У 1922-23 працуе інструктарам Барысаўскага павятовага камітэта камсамола, з 1926 г. – загадчык аргаддзела, з 1928 – 1-ы сакратар ЦК ЛКСМБ, у 1929-30 гг. – намеснік наркома асветы БССР.

Быў рэдактарам газеты “Чырвоная змена”, часопісаў “Маладняк”, “Полымя”.

У 1937 г. быў рэпрэсіраваны, растраляны 29 кастрычніка (г. Мінск, турма НКВД). Рэабілітаваны у 1956 г.
Друкаваўся з 1921 г.

Творы:

• Збор твораў у 3-х т.  – Мн., 1958.

Зборнікі апавяданняў:

• “Дробязі жыцця” (1927)
• “Хочацца жыць” (1930)
• “Апавяданні” (1934)

Зборнікі аповесцей:

• “Вінаваты” (1930)
• “Сполах на загонах” (1930)
• “Даляры” (1931)
• “Носьбіты нянавісці” (1936, часопіс “Полымя рэвалюцыі”)
• “Яны не пройдуць!” (1937, часопіс “Полымя рэвалюцыі”)
• Раман  “Праз гады” (1934, переиздан в 1936, 1984)

Нарыс пра будаўніцтва Беламарска-Балтыйскага канала “Ад Мядзведжай гары да Белага мора” (1934)

У 1958 г. выйшаў Збор твораў у 3-х тамах.

У 1963 г. часопіс “Полымя”  надрукаваў у №4 “Пісьмы Платона Галавача”.

Платон Головач

Белорусский писатель и общественный деятель Платон Романович Головач родился 18 апреля 1903 года в д. Побоковичи в крестьянской семье. Оставшись без матери, с  семи лет нанимался пастухом.

В 1922-23 годах – инструктор Борисовского уездного комитета комсомола, с 1926 года – заведующий орготделом, с 1928 – первый секретарь ЦК комсомола Беларуси. С ноября 1929 по март 1930 г. – заместитель наркома просвещения Беларуси. Был членом ЦК КПБ (1927-1930) и членом ЦВК БССР (1927-1935).

В 1922-23 годах учился в Минской партшколе, в 1926 году окончил Коммунистический университет.

Был редактором газеты «Чырвоная змена», журналов «Маладняк», «Полымя» (первый редактор этого журнала). Инициатор организации критико-творческого отделения МПИ. С начала своей литературной деятельности (1921) боролся за чистоту родного языка, за его точность и выразительность. Первый рассказ «Загубленае жыццё» опубликован в газете «Савецкая Беларусь» в 1925 году. В 1927 году вышла книга рассказов «Дробязі жыцця”. Тематика многочисленных повестей, рассказов, очерков связана с гражданской войной и жизнью деревни. Писал классовую борьбу в деревне,  разоблачал врагов советской власти, показывал недостатки, изъяны старой деревенской жизни.  В повестях ставил проблему доверия к человеку (“Вінаваты”, написана в 1929 г.), отображал коллективизацию  белорусской деревни («Спалох на загонах», 1930), подпольную и партизанскую борьбу против польских оккупантов (“Носьбіты нянавісці”, 1936; “Яны не пройдуць!” , 1937).

Его произведения пользовались успехом, переводились на русский, польский, украинский, чешский, еврейский и другие языки.

Член Союза писателей СССР с 1934 г.

Об аресте

Арестовали Платона Головача 11 августа 1937 года  в Минске по адресу: ул. Московская д. 8/1 кв. 34. При обыске следователи конфисковали 67 тетрадей рукописей (возможно, среди них был и роман «Ён»). В связи с арестом исключён из ВКП(б). Во внутренней тюрьме НКВД судьба свела Головача с ещё одним репрессированным писателем С. Шушкевичем, который позже вспомнил этот эпизод (приведён в книге В. Кулешовой «Лясному рэху  праўду расскажу», Мн., 1989): «Платона Галавача і Васіля Каваля я бачыў апошні раз 3 кастрычніка 1937 года. Іх прывялі сведчыць супраць мяне. Скатаваны і знясілены, Платон Раманавіч доўга маўчаў… Нарэшце загаварыў: “За [мной] няма ніякай віны, таксама, як і за кожным з нас”. Сказаў і заплакаў…».

Перед судом Головач оставил в камере записку: «Таварышы, даруйце, калі чым вінаваты перад вамі. Гісторыя яшчэ скажа праўду пра нас. Платон». Но на “суде” (начался в 22.15, а закончился через пятнадцать минут) виноватым себя признал.

28 октября 1937 года в 22.30 тройкой НКВД осуждён как “организатор террористической группировки” и за “проведение немецко-фашистской деятельности” к высшей мере наказания с конфискацией имущества. Расстрелян через несколько часов 29 октября после приговора в Минске в тюрьме НКВД.

Из секретной справки начальника 1-го спецотдела
НКВД Шевелёва: «Акт аб выкананні прысуду захоўваецца ў Мінску
ў Асобым архіве 1-га спецаддзела НКВД СССР том 8 ліст 16».

Личное дело Платона Головача № 6852-с хранится в архиве КГБ Беларуси.

Реабилитирован 25 июля 1956 года. Место его захоронения до сих пор неизвестно.

Многие его произведения остались незаконченными, в том числе и книга про восстание 1863-64 годов и Кастуся Калиновского. Именем Головача названы улица и переулок в г. Бобруйске. В 1968 году на здании Горбацевичской школы Бобруйского района, где учился Платон Головач, открыта мемориальная доска.

5 ноября 1937 года в Минске по тому же адресу была арестована домашняя хозяйка, мать дочки Галины и сына Ролана Вечер Ника Фёдоровна (род. В 1905 г. в д. Мощицы Слуцкого уезда Минской губернии), жена Платона Головача. 28 ноября 1937 года осуждена особым совещанием при НКВД как «член семьи расстрелянного врага народа» к восьми годам колонии и этапирована в Карагандинский концлагерь НКВД Казахской ССР (д. Долинская). После освобождения вернулась на родину. Реабилитирована трибуналом 24 июля 1956 г. Её личное дело № 6759-с хранится в архиве КГБ Беларуси. В личном деле Платона Головача хранится рапорт:

Зам. министра внутренних дел БССР полковнику Ханяк.

Рапорт.

В 1 спецотдел МВД БССР поступило заявление Вечер Нины Фёдоровны о розыске Головача Платона Романовича, осуждённого ВК Верховного суда СССР к ВМН.

Прошу вашего согласия объявить заявителю Вечер Н.Ф., что её муж, Головач П.Р., находясь в лагере, 25 декабря 1944 г. умер от паралича сердца.

Начальник 1 спецотдела МВД БССР майор Минаев.

На рапорте есть резолюция: «Согласен. 19.YIII» (примеч. - 1956 г.) Подпись.

Из воспоминаний о писателе

Как вспоминал поэт Павел Прудников (тоже репрессированный), «Платон Галавач быў рослы, стройны, прыгожы малады чалавек з бялявай чупрынай, якой не стараўся закрываць свой шырокі і высокі лоб, з блакітнымі вачамі, белымі, як цукар, зубамі, з правільнымі рысамі твару, на якім заўсёды ззяла ўсмешка, акуратна апрануты і абуты. Пераважна любіў хадзіць у светла-шэрым касцюме і белай кашулі-касаваротцы, вышытай беларускім народным арнаментам і падпярэзанай тонкім паясам з кутасамі. Ён заўсёды з кожным быў прыветлівы і стараўся трымацца роўным. У час гутаркі ніколі не перабіваў свайго субяседніка. Спачатку даваў магчымасць выказацца яму, а потым ужо гаварыў сам, ніколі ні на каго не павышаў голасу. Скажу шчыра – не любіць яго была нельга».

А вот что вспоминал про писателя Янка Скриган (тоже репрессированный) в своей книге “Некалькі хвілін чужога жыцця” (Мн., 1990, стр. 52): «Любіў глядзець трошачкі спадылба, гаварыў вельмі спакойна і ціха, голас у яго быў мяккі, з малюсенькім насавым гучаннем. І здалося зусім нечаканым, што няма ў яго ні рэзкага жэсту, які звычайна выпрацоўвае прафесія, ні строгага позірку, ні павышанай камандзірскай ноты – усё па-чалавечы проста і душэўна».

Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч - класік беларускай літаратуры, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры і драматургіі, паэт, тэатральны і грамадскі дзеяч.
Нарадзіўся 4 лютага 1808 г. (па новым стылі) у фальварку Панюшкавічы Бабруйскага павета Мінскай губерні (цяпер Бабруйскага раёна Магілёўскай вобласці) у шляхецкай сям'і Яна (Івана) Дуніна-Марцінкевіча і Марцыяны з роду Нядзведзкіх. Хлопчыка назвалі Вінцэнтам Якубам. Ён у той жа дзень быў ахрышчаны ў Бабруйскім парафіяльным касцёле, але не па поўным абрадзе (адной вадой), бо з'явіўся на свет кволым. (Праз некалькі месяцаў яго ахрысцілі яшчэ раз ужо з выкананнем усіх абрадаў - "святымі алеямі".)
Продкі пісьменніка калісьці, яшчэ ў XVII ст., валодалі маёнткам Марцінкевічы ў Смаленскім ваяводстве. Род меў свой герб - "Лебедзь", карыстаўся ўсімі шляхецкімі правамі. Але бацькі Вінцэнта ўласнай зямлі ўжо не мелі і арандавалі фальварак Панюшкавічы ў блізкага сваяка Станіслава Богуша-Сестранцэвіча - магілёўскага архіепіскапа, пазней мітрапаліта ўсіх рымска-каталіцкіх касцёлаў Расійскай імперыі. Трэба адзначыць, што дваранскае паходжанне В. Дуніну-Марцінкевічу неаднаразова даводзілася пацвярджаць у сувязі з неабходнасцю вырашэння розных асабістых і сямейных пытанняў, бо гэтага патрабавала бюракратычная сістэма імперскай Расіі.
Пра юнацкія гады Вінцэнта дакументальна пацверджаных дадзеных мала. Ён рана застаўся без бацькі. Лічылася, што ў 1824 г. скончыў Бабруйскае павятовае вучылішча, але ёсць звесткі, што ўжо ў 1819 г. Вінцэнт быў адпраўлены ў Санкт-Пецярбург на папячэнне С. Богуша-Сестранцэвіча, чалавека вельмі адукаванага, вучонага-славіста, літаратара, члена Расійскай акадэміі навук, які сам займаўся яго выхаваннем. Існуе версія, што малады Дунін-Марцінкевіч паступіў у Санкт-Пецярбургскую медыка-хірургічную акадэмію, але пакінуў вучобу, бо не мог знаходзіцца ў анатамічным пакоі.
З сярэдзіны 1820-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч жыў у Мінску, быў на дзяржаўнай службе: памочнікам каморніка і каморнікам межавога суда, служачым палаты крымінальнага суда, перакладчыкам у каталіцкай духоўнай кансісторыі, меў пасаду пры дваранскім сходзе.
У 1831 г. узяў шлюб з дачкой адваката Юзэфай Бараноўскай, з якой яны мелі семярых дзяцей. У 1840 г. набыў невялікі маёнтак Люцынка ў Пяршайскай воласці Мінскага павета (цяпер вёска Малая Люцінка ў Валожынскім раёне Мінскай вобласці) і пасяліўся там, пакінуўшы дзяржаўную службу.
Ёсць звесткі, што ў пачатку 1840-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч некаторы час служыў аканомам у маёнтку Шчаўры ў Сенненскім павеце Магілёўскай губерні. Пазней паколькі ён меў досвед працы з юрыдычнымі дакументамі, ездзіў па ўсёй тэрыторыі Беларусі ў якасці даверанай асобы сваіх кліентаў, займаючыся вырашэннем іх спраў. Шмат часу праводзіў у Мінску, дзе актыўна ўдзельнічаў у грамадска-культурным і літаратурным жыцці.
У гэты перыяд В. Дунін-Марцінкевіч пачаў займацца літаратурнай дзейнасцю. Першыя творы напісаны на польскай мове. Ім былі створаны тэксты да аперэт "Спаборніцтва музыкаў", "Чарадзейная вада", а таксама "Рэкруцкі яўрэйскі набор" (у 1841 г. пастаўлена ў Мінску аматарскім гуртком), дзе была ўзнята тэма рэкрутчыны, як перашкоды ў шчаслівым уладкаванні жыцця яўрэйскай сям'і. Тэксты і партытуры гэтых твораў да нашага часу не захаваліся (за выключэннем адной арыі з аперэты "Рэкруцкі яўрэйскі набор"). Музыку да іх напісаў кампазітар Станіслаў Манюшка. Удзел у стварэнні музыкі прымаў і сам пісьменнік, часам пры пастаноўцы п'ес выступаў як акцёр (напрыклад, выканаў ролю старога яўрэя ў аперэце "Рэкруцкі яўрэйскі набор").
З сярэдзіны 1840-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч пачынае супрацоўніцтва з выдаўцамі. У 1846 г. у Вільні асобным выданнем выйшла лібрэта музычна-драматычнага твора - оперы "Сялянка" (пазней з'явілася іншая назва - "Ідылія"). Музыку да яе напісалі С. Манюшка і К. Кжыжаноўскі з удзелам самога В. Дуніна-Марцінкевіча. У гэтым творы побач з драматычнымі дыялогамі і маналогамі шырока прадстаўлены арыі і дуэты, харавыя нумары, а таксама танцы. "Ідылія" лічыцца прынцыповай з'явай у станаўленні новай беларускай літаратуры. Калі паны тут гавораць па-польску, то персанажы-сяляне - упершыню ў літаратурным творы - па-беларуску. Польскі вершаваны тэкст у свой час пераклаў на беларускую мову Янка Купала, празаічны - Язэп Лёсік. У "Ідыліі" В. Дунін-Марцінкевіч выявіў сябе як прыхільнік класавага міру і маральнага самаўдасканалення. Ён высмейваў фанабэрыстасць шляхты, сляпое захапленне ўсім французскім і адначасова ствараў вобраз добрага пана, які праз каханне да сялянскай дзяўчыны (тая ў рэшце рэшт аказалася ўсё ж пераапранутай паненкай) палюбіў сялян і хоча, каб і яны яго любілі. Такая ідэалізацыя рэальнага жыцця тым не менш не перашкодзіла паказаць у п'есе характэрныя народныя тыпажы. Сапраўдным героем твора стаў не пан, а селянін Навум Прыгаворка, войт (наглядаў за працай прыгонных). Яго вобраз для В. Дуніна-Марцінкевіча значыў вельмі многа, імя гэтага персанажа ён выкарыстоўваў у якасці свайго псеўданіма. "Ідылія" карысталася вялікай папулярнасцю ў Беларусі, яе тэкст перапісвалі і распаўсюджвалі ў рукапісных спісах, у друку з'явіліся рэцэнзіі на пастаноўку твора. Опера была пастаўлена ў пачатку 1852 г. у Мінску тэатрам Дуніна-Марцінкевіча, ролю Навума ў спектаклі выканаў сам аўтар.
Тэатр, або драматычны гурток, Дуніна-Марцінкевіча - створаны ім аматарскі тэатральны калектыў - існаваў у 1840-1850-я гг. Ён лічыцца першым беларускім нацыянальным тэатрам сучаснага тыпу. Трупа складалася больш чым з 20 чалавек, у іх ліку сам пісьменнік, ягоныя дзве дачкі і сын, прадстаўнікі мінскай інтэлігенцыі. У спектаклях удзельнічаў хор сялян з Люцынкі, існаваў і аркестр. Ставіліся галоўным чынам п'есы Дуніна-Марцінкевіча. Публіка і тэатральныя крытыкі адзначалі выдатныя акцёрскія здольнасці самога драматурга. Тэатр прытрымліваўся традыцый народнага мастацтва, вызначаўся дэмакратызмам. Пасля першай жа пастаноўкі "Сялянкі" дзейнасць калектыва была забаронена ўладамі, але спектаклі праходзілі (фактычна нелегальна) у розных гарадах Беларусі да 1856 г.
Дзеці В. Дуніна-Марцінкевіча - дачка Каміла і сын Міраслаў - у канцы 1840-х гг., яшчэ ў падлеткавым узросце, набылі вядомасць як таленавітыя піяністы-выканаўцы, выступалі з канцэртамі ў Мінску, Вільні, Кіеве, Варшаве. Бацька клапаціўся пра далейшае ўдасканаленне майстэрства дзяцей і ў 1851 г. звярнуўся да наследніка трона - вялікага князя Аляксандра Мікалаевіча з прашэннем аб іх залічэнні ў Парыжскую кансерваторыю на казённы кошт, аднак атрымаў адмову. Пазней Міраслаў вучыўся ў музычным інстытуце ў Варшаве. Каміла ж нават пісала музыку.
У 1850-я гг. В. Дунін-Марцінкевіч жыў пераважна ў Мінску. У 1854 г. памерла жонка пісьменніка. Пазней ён узяў шлюб з Марыяй Грушэўскай. Літаратар часта бываў у Вільні, дзе сустракаўся з многімі дзеячамі культуры і навукі. У 1854 г. ажыццявіў паездку на Палессе. Некалькі разоў наведваў Шчаўры. Меў ён шырокія кантакты і з мінскай інтэлігенцыяй: паэтамі, музыкантамі, мастакамі, выдаўцамі.
У гэты перыяд упершыню ў Мінску выйшлі з друку яго паэтычныя зборнікі: "Гапон" (1855 г.), "Вечарніцы і Апантаны" (1855 г.), "Цікавішся? Прачытай!" (1856 г.), "Дудар беларускі, або Усяго патроху" (1857 г.). У выданні ўвайшлі прысвечаныя жыццю сялян вершаваныя аповесці і апавяданні, напісаныя не толькі па-польску, але і па-беларуску. Гэта паэма "Гапон" - першы твор В. Дуніна-Марцінкевіча, створаны цалкам на беларускай мове, дзе апісваецца ўмоўнасць сацыяльнага падзелу грамадства. Беларускамоўныя аповесці "Дурны Зміцер, хоць хітры", "Стаўроўскія дзяды", "Купала", "Шчароўскія дажынкі" маюць выразныя фальклорныя матывы. Сярод апублікаваных у зборніках польскамоўных твораў найбольш значныя - апавяданні "Славяне ў XIX стагоддзі", прысвечанае барацьбе паўднёвых славян супраць туркаў, і "Літаратарскія клопаты" пра нялёгкі лёс пісьменніка, яго матэрыяльныя і душэўныя турботы, а таксама пра радасць ад людской падтрымкі. Апрача таго, у гэтых выданнях змешчаны і вершы на польскай і беларускай мовах.
Гэтыя публікацыі мелі рэзананс. У пецярбургскім часопісе "Сын Отечества" з'явіўся добразычлівы водгук "Беларуская літаратура", прысвечаны кнігам Дуніна-Марцінкевіча. Беларускі паэт і краязнавец Уладзіслаў Сыракомля змясціў шэраг рэцэнзій у варшаўскім і віленскім друку, назваўшы творы Дуніна-Марцінкевіча "феноменам, вартым увагі з таго менавіта погляду, што Марцінкевіч, першы ўзяўшы ў свядомыя рукі беларускую дуду нашага народа, здабыў з яе песню, якую народ зразумеў".
У 1857 г. В. Дуніным-Марцінкевічам напісаны беларуская балада "Травіца брат-сястрыца", дзе аўтар чарговы раз выкарыстаў фальклорны сюжэт, і "Быліцы, расказы Навума", што складаюцца з вершаваных аповесцяў "Злая жонка", у якой асуджаюцца амаральнасць і распуста, і "Халімон на каранацыі", прысвечанай апісанню святкавання з нагоды ўступлення на царскі пасад Аляксандра II, які абяцаў дараваць народу доўгачаканыя "свабоды". Гэтыя творы былі апублікаваны толькі ў сярэдзіне XX ст. у савецкіх часопісах "Беларусь" і "Полымя".
У другой палове 1850-х гг. В. Дунін-Марцінкевіч пераклаў з польскай мовы на беларускую паэму польскага паэта беларускага паходжання Адама Міцкевіча "Пан Тадэвуш" - эпапею, у якой намалявана шырокая карціна жыцця Беларусі пачатку XIX ст. Гэта быў першы ў свеце пераклад славутага твора на іншую славянскую мову. Яго меркавалася выдаць у Вільні ў 1859 г., два першыя раздзелы (быліцы) з дванаццаці ўжо былі набраны і нават збрашураваны, але ў апошні момант (фармальна з-за таго, што тэкст быў пададзены лацінскім шрыфтам) цэнзура не дазволіла выхад, і амаль увесь тыраж знішчылі. В. Дунін-Марцінкевіч, спрабуючы ўратаваць выданне перакладу "Пана Тадэвуша", так абмаляваў сітуацыю ў сваім тлумачэнні ў Галоўны цэнзурны камітэт: "В наших провинциях из ста крестьян, наверно, можно найти 10, которые хорошо читают по-польски, когда, напротив, из тысячи насилу сыщется один знающий русский язык. То напечатав какое-либо белорусское сочинение русскими буквами, смело можно запереть оные в сундук, ибо... высший класс общества... не возьмет и в руки простонародной книги, а крестьяне хотя бы и желали читать повести и рассказы... не зная русских букв не в состоянии удовлетворить своего желания". (На той час беларуская мова ў афіцыйным ужытку не выкарыстоўвалася ўжо паўтара стагоддзя і старажытная традыцыя кірылічнага пісьменства, як і кнігадрукавання, была перарваная, а ў нешматлікіх публікацыях, дзе ўжывалася беларуская мова, як правіла, выкарыстоўваўся лацінскі алфавіт.) Аднак цэнзары з Санкт-Пецярбурга засталіся няўмольнымі. Цяпер вядомыя толькі чатыры ацалелыя экзэмпляры выдання. Пераклад паводле аднаго з іх быў перавыдадзены ў 1907 г. у Пецярбургу выдавецтвам "Загляне сонца і ў наша аконца".
У 1861 г. у Вільні асобным выданнем на польскай мове выйшла вершаванае гістарычнае апавяданне "Люцынка, або Шведы на Літве" (напісана ў 1857 г.), дзе паэтызаваліся мужнасць і гераізм продкаў сучасных беларусаў у барацьбе з захопнікамі. Гэта апошняя кніга В. Дуніна-Марцінкевіча, выдадзеная пры яго жыцці.
В. Дуніну-Марцінкевічу былі блізкія погляды шляхецкіх рэвалюцыянераў пачатку 1860-х гг. У 1861 г. разам з У. Сыракомлем ён ездзіў у Варшаву, па дарозе ў розных населеных пунктах выступаў з патрыятычнымі прамовамі. Дзейнасцю пісьменніка зацікавілася паліцыя, аднойчы паліцэйскія ўлады нават выслалі яго з г. Коўна. У патрыятычным і дэмакратычным духу В. Дунін-Марцінкевіч выхоўваў сваіх дзяцей. Пісьменнік і яго сям'я мелі дачыненне да нацыянальна-вызваленчага руху, падтрымлівалі ўдзельнікаў паўстання 1863-1864 гг. пад кіраўніцтвам К. Каліноўскага. Як пазней адзначалася ў заключэнні Часовага палявога аўдытарыята - карнага органа, які здзяйсняў расправу над паўстанцамі, "...Марцинкевич виновен в том, что он воспитывал семейство свое не в духе преданности правительству, вследствие чего и сам не может считаться вполне благонадежным в политическом отношении".
Вядомы два фотаздымкі В. Дуніна-Марцінкевіча, яны зроблены ў пачатку 1860-х гг. знакамітым мінскім фатографам А. Прушынскім. На адным з іх, групавым, сярод людзей, з якімі сфатаграфаваны пісьменнік і яго дачка Каміла, шмат хто апрануты ў вопратку паўстанцаў 1863 г. - чамаркі са стаячым каўняром і цёмнымі гарызантальнымі палоскамі на грудзях. На адзіночным здымку - сам В. Дунін-Марцінкевіч у чамарцы. Між тым нашэнне такой вопраткі было строга забаронена і невыкананне забароны сімвалізавала ўдзел яе носьбіта ў патрыятычным руху. Яшчэ ў 1861 г. жандарамі быў складзены спіс удзельнікаў палітычных дэманстрацый у Мінску, тых, хто спяваў забаронены рэвалюцыйна-патрыятычны гімн. Пад нумарам 1 у спісе значылася Каміла Дуніна-Марцінкевіч, пад нумарам 2 - фатограф Прушынскі. Паўстанец А. Свентаржэцкі ўспамінаў, што Люцынка была адным з апорных пунктаў паўстання ў наваколлі мястэчка Ракаў.
Улады падазравалі В. Дуніна-Марцінкевіча ў аўтарстве антыўрадавых выданняў, у прыватнасці агітацыйнай брашуры "Гутарка старога дзеда", дзе выкрываліся царскія парадкі, гучалі заклікі да сялян падтрымаць вызваленчы рух. У 1864 г. ён быў арыштаваны, больш як год прабыў у мінскім турэмным замку. Хоць галоўных абвінавачванняў даказаць не змаглі, на В. Дуніна-Марцінкевіча і яго сям'ю быў накладзены вялікі штраф, маёмасць часткова секвестравана (абмежавана права карыстання), яму самому прадпісвалася жыць, не выязджаючы з Люцынкі, пад наглядам паліцыі. Дачку пісьменніка Камілу на 10 гадоў выслалі на Урал, у г. Салікамск.
Апошнія дзесяцігоддзі жыцця В. Дуніна-Марцінкевіча (з сярэдзіны 1860-х да сярэдзіны 1880-х гг.) прайшлі ў Люцынцы. Жыў ён у той час адасоблена, толькі зрэдку прыязджаў у Мінск. У гэты перыяд В. Дунін-Марцінкевіч шмат пісаў, але ўсе спробы пісьменніка надрукаваць свае творы заканчваліся няўдачай. У 1866 г. ім была напісана на беларускай мове камедыя (ці, як вызначаў яе жанр сам пісьменнік, фарс-вадэвіль) "Пінская шляхта". Яна лічыцца лепшым з твораў В. Дуніна-Марцінкевіча. У гэтай п'есе высмейваюцца фанабэрыя і адначасова страх перад уладамі дробнай шляхты, несправядлівы суд. Сцэнічнае ўвасабленне"Пінская шляхта" атрымала толькі ў 1917 г., пастаноўку ажыццявіла Першае беларускае таварыства драмы і камедыі ў мінскім гарадскім тэатры. А ў 1918 г. п'еса была ўпершыню апублікавана - у газеце "Вольная Беларусь".
У 1868 г. В. Дуніным-Марцінкевічам створана польскамоўная паэма "З-над Іслачы, або Лекі на сон" (аўтар назваў яе "апавяданнем Навума Прыгаворкі"), дзе ідылічнаму ладу старасвецкіх шляхецкіх засценкаў, які адыходзіць, супрацьпастаўляецца новая рэчаіснасць з яе цынізмам і прагай нажывы. Упершыню гэты твор быў надрукаваны толькі ў 1984 г., ужо ў перакладзе на беларускую мову.
Па-беларуску і па-польску гаварылі персанажы сатырычнай камедыі "Залёты", якая выйшла з-пад пяра В. Дуніна-Марцінкевіча ў 1870 г. У гэтым творы далейшае развіццё атрымала тэма спажывецтва і беспрынцыпнасці, уласцівых надыходзячаму капіталізму. Польскі тэкст на беларускую мову ў пачатку XX ст. пераклаў Янка Купала, у 1915 г. "Залёты" былі пастаўлены ў Вільні Беларускім музычна-драматычным гуртком. А першая публікацыя гэтай п'есы адбылася ў газеце "Вольная Беларусь" у 1918 г.
У 1876 г. быў узноўлены (на гэты раз сакрэтна) нядаўна зняты нагляд паліцыі над пісьменнікам. Падставай паслужыў той факт, што ў сярэдзіне 1870-х гг. у Люцынцы без афіцыйнага дазволу дзейнічала невялікая прыватная школа, дзе навучала навакольных дзяцей дачка пісьменніка Цэзарына.
У гэты час, як успамінаў адзін з колішніх вучняў школы вядомы беларускі пісьменнік Ядвігін Ш., гаспадар фальварка шмат пісаў і захоўваў свае рукапісы ў вялікім куфры. Але большая частка напісанага не захавалася.
Памёр В. Дунін-Марцінкевіч 29 снежня 1884 г. (па новым стылі). Пахаваны на могілках ва ўрочышчы Тупальшчына недалёка ад Люцынкі.
* * *
Постаць і творчасць В. Дуніна-Марцінкевіча з цягам часу становяцца ўсё больш значнымі для беларускай культуры.
Доўгі час, пакуль не сталі вядомы архіўныя дакументы, якія больш глыбока раскрылі В. Дуніна-Марцінкевіча як асобу, літаратара лічылі дваранскім рэвалюцыянерам, лібералам і сентыменталістам, слабым і непаслядоўным пісьменнікам з імкненнем да ідэалізацыі рэчаіснасці. Але за апошнія дзесяцігоддзі літаратуразнаўцы змаглі па-новаму ўбачыць яго як творцу і грамадзяніна.
Літаратуразнавец і археограф Г. Кісялёў адзначае: "Мы прывыклі на падставе творчасці лічыць беларускага паэта слабым і саладжавым... Але ёсць і другі Дунін-Марцінкевіч - моцны духам змагар за беларускую нацыянальную культуру, дэмакрат, які патрабаваў павагі да селяніна і ўзнімаўся да ўзроўню перадавых людзей свайго часу ".
"Няхай што хочуць гавораць, але ж гэта я першы паэзію нашага сялянскага люду апрануў у шаты народнай эстэтыкі, увёў на сцэну жыцця і пакінуў у шэрагу твораў айчыннага пісьменства, чым і ганаруся", - пісаў В. Дунін-Марцінкевіч.
Усё сваё жыццё В. Дунін-Марцінкевіч фактычна знаходзіўся ў супярэчнасці з царскімі ўладамі, хоць і імкнуўся не даводзіць да адкрытага канфлікту. Складаныя варункі эпохі, клопат пра сваю шматлікую сям'ю часам вымагалі ад пісьменніка не выказваць свае памкненні адкрыта, спрабаваць знайсці пэўны кампраміс, асабліва пасля задушэння паўстання 1863-1864 гг.
Роля В. Дуніна-Марцінкевіча як аднаго з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры (у тым ліку драматургіі) і нацыянальнага тэатра надзвычай вялікая. Г. Кісялёў называе яго першым беларускім прафесійным пісьменнікам. В. Дунін-Марцінкевіч "прафесійны не ў тым сэнсе, што гэта давала яму сродкі для жыцця (хутчэй ён меў ад гэтага страты), а ў тым, што ён лічыў гэта галоўным у сваім жыцці". Першым класікам новай беларускай літаратуры называе пісьменніка даследчык яго творчасці Я. Янушкевіч. Апрача таго, В. Дунін-Марцінкевіч фактычна стаяў ля вытокаў новага нацыянальнага тэатра - ён выступаў у якасці не толькі драматурга, але і арганізатара тэатра, рэжысёра, акцёра.
Адным з першых ён зрабіў героямі сваіх твораў прыгонных беларускіх сялян. Таксама адным з першых многія з сваіх твораў напісаў на беларускай мове, якая ў яго час не толькі не мела афіцыйнага статуса, але і не была належным чынам распрацавана як мова мастацкай літаратуры. "Беларускай літаратуры тады, пасля доўгага заняпаду, па сутнасці не было, і менавіта Дуніну-Марцінкевічу давялося закладваць яе асновы, узнімаючы мову прыгнечанага селяніна да ўзроўню літаратурнай", - піша Г. Кісялёў. Літаратуразнавец В. Рагойша назваў дзейнасць В. Дуніна-Марцінкевіча "подзвігам": "...У часы В. Дуніна-Марцінкевіча, асабліва ў першай палове XIX стагоддзя, калі ў Расійскай імперыі панавала яшчэ сярэдневяковае прыгоннае права, калі да сацыяльнага ўціску дадаваўся нацыянальны, калі некалькі стагоддзяў паланізацыі змяніліся на не менш вышуканую і гвалтоўную русіфікацыю, адкрыта, у друку заявіць, што беларускі селянін такі ж высакародны чалавек, як пан або царскі чыноўнік, што яго "простая мова" такая ж людская, як польская або руская, што "нямаш зямелькі, як Беларусь радзона!" - на гэта трэба была не толькі прадбачлівасць, але і мужнасць".
Як піша беларускі літаратуразнавец А. Лойка, у гісторыю беларускай літаратуры Дунін-Марцінкевіч уваходзіў як аўтар "Гапона". "У лёсе беларускай дарэвалюцыйнай літаратуры паэма "Гапон" - твор этапны, у пісьменніцкім лёсе Дуніна-Марцінкевіча - прадвызначальны. Менавіта ім наша літаратура звяртала на сябе шырокую ўвагу, ім зацвярджаўся асноўным героем чалавек з народа, асноўным эстэтычным прынцыпам дэкларавалася ўвага да жыцця, працы і побыту прыгоннай вёскі, сцвярджалася эстэтычная каштоўнасць праяў жыцця народных мас, іх творчасці - фальклору, абвяшчалася эстэтычная каштоўнасць самой мовы мужыка, беларускай мовы. "Гапон" сыграў ролю як бы маніфеста новай беларускай літаратуры, яе першапачатковага, дэмакратычнага ў сваёй аснове ідэйна-эстэтычнага крэда".
В. Дунін-Марцінкевіч быў добра знаёмы з беларускай народнай творчасцю, шырока выкарыстоўваў фальклорныя здабыткі. У лісце да вучонага-славіста Я. Карловіча Дунін-Марцінкевіч пісаў: "...Я, пішучы апавяданнейкі не для дактароў філасофіі, а для сялян, прыбіраў тых дзетак майго духу не ў эстэтычныя сукенкі, а ў простыя народныя сярмяжкі, каб гэты цёмны народ не баяўся з імі пазабаўляцца".
"Няхай народнасць і дэмакратызм Дуніна-Марцінкевіча і шляхецка-абмежаваныя, але закладзеныя ім традыцыі былі вельмі плённыя для ўсёй наступнай беларускай літаратуры", - сцвярджае Г. Кісялёў.
* * *
Да вобраза Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча і яго творчасці не раз звярталіся дзеячы беларускай культуры.
Помнік пісьменніку ўсталяваны ў вёсцы Малая Люцінка Валожынскага раёна Мінскай вобласці, памятным знакам адзначана месца, дзе знаходзіўся яго дом. У Бабруйску перад будынкам тэатра стаіць бюст В. Дуніна-Марцінкевіча, на касцёле ўсталявана мемарыяльная дошка. На яго магіле ўжо ў наш час замест колішняга крыжа пастаўлены помнік-бюст (скульптар - Ю. Платонаў). На радзіме пісьменніка ў вёсцы Сычкава Бабруйскага раёна ўсталявана мемарыяльная дошка. Выява В. Дуніна-Марцінкевіча адлюстравана на медальёне, памятных медалях, марках і паштоўках. Выпушчана юбілейная манета.
Да 175-годдзя В.Дуніна-Марцінкевіча была прымеркавана выстава ў Мінскім палацы мастацтва, у якой удзельнічалі больш за 100 мастакоў і прадстаўлены каля 160 твораў графікі, жывапісу, дэкаратыўна-ўжытковага мастацтва, а таксама скульптуры, плакаты, прысвечаныя асобе і творчасці пісьменніка.
Яго імем названы Магілёўскі абласны тэатр драмы і камедыі ў Бабруйску, вуліцы ў Мінску і Маладзечне, гарадскім пасёлку Івянец і вёсцы Пяршаі Валожынскага раёна. Створаны школьны літаратурны музей В. Дуніна-Марцінкевіча ў Пяршаях. Плануецца адкрыццё помніка пісьменніку ў Мінску і стварэнне музея ў Люцынцы.
Многае з напісанага В. Дуніным-Марцінкевічам узноўлена па рукапісных спісах іншых асоб і потым было апублікавана. У 1984 г. ўсё вядомае з літаратурнай спадчыны пісьменніка выйшла асобным выданнем. У 2007 г. выдадзены першы том двухтомнага акадэмічнага Збора твораў В. Дуніна-Марцінкевіча, дзе яго паэзія і драматургія прадстаўлены як на мове арыгінала, так і ў перакладзе на беларускую (калі твор быў напісаны па-польску). Апрача таго, выйшла кніга, у якой на пяці еўрапейскіх мовах надрукавана камедыя "Пінская шляхта".
Творы В. Дуніна-Марцінкевіча ўключаны ў школьныя праграмы.
Яго п'есы "Сялянка" ("Ідылія"), "Пінская шляхта", "Залёты" шмат разоў ставіліся на сцэнах тэатраў, як прафесійных, так і самадзейных. Паводле "Пінскай шляхты" быў створаны тэлеспектакль.
Творы В. Дуніна-Марцінкевіча знайшлі ўвасабленне і ў музыцы беларускіх кампазітараў. Паводле камедыі "Пінская шляхта" Г. Вагнер стварыў оперу, а Р. Пукст напісаў музыку да драматычнай пастаноўкі. У. Кур'янам зроблена музычнае афармленне спектакля "Ідылія" ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Я. Купалы. Песні на словы пісьменніка пісалі І. Лучанок, З. Яўтуховіч.
Увага да асобы і творчасці В. Дуніна-Марцінкевіча праяўлялася як у Беларусі, так і за яе межамі. Пераклады твораў В. Дуніна-Марцінкевіча існуюць на нямецкай, рускай, украінскай, польскай, латышскай мовах. Яго творчасць аналізавалі польскія, украінскія, расійскія, англійскія, нямецкія, літоўскія, славацкія, югаслаўскія даследчыкі.
У 2004 г. у вёсцы Пяршаі Валожынскага раёна, недалёка ад Марцінкевічавай Люцынкі, прайшлі V Міжнародныя Ракаўскія чытанні, прысвечаныя тэме "Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч і працэс міжславянскіх літаратурных узаемасувязяў".
200-годдзе пісьменніка адзначаецца ў Беларусі на дзяржаўным узроўні. Удзел у мерапрыемствах з нагоды юбілею прымае Арганізацыя Аб'яднаных Нацый па пытаннях адукацыі, навукі і культуры (ЮНЕСКА).

К 200-летию со дня рождения В.И.ДУНИНА-МАРЦИНКЕВИЧА

31 января 2008 года в музее состоялось мероприятие, посвященное 200-летию со дня рождения В.И. Дунина-Марцинкевича.
В мероприятии, которое было организовано работниками музея совместно с педколлективом и учащимися Ленинского УПК «Детсад-ОСШ», приняли участие работники Сычковской сельской библиотеки. Директор музея Осипова Л.А. рассказала учащимся об истории древнего рода Дуниных-Марцинкевичей, о детских и юношеских годах Винцента, проведенных на Бобруйщине, основных этапах жизненного и творческого пути нашего знаменитого земляка, драматурга, писателя, театрального деятеля.
Библиотекарь Г.В.Колосова осветила его писательский путь, рассказала о знаменитых произведениях «Пинская шляхта», «Селянка», «Гапон» и др. Школьники подготовили и показали отрывок из пьесы Дунина-Марцинкевича «Пинская шляхта», проявив все свое актерское мастерство, раскрывая образы пьесы. С неподдельным интересом смотрели юные зрители эту постановку. Руководила творческой работой школьников учитель белорусского языка и литературы Т.В.Рыкова. Четкой организацией внеклассной воспитательной работы с учащимися педагог-организатор В.П.Колос помогла прикоснуться к творчеству нашего известного земляка-драматурга.
Школьники, зрители и актеры остались довольны мероприятием, получили много положительных эмоций и впечатлений. Появился замысел поставить в ближайшее время пьесу Дунина-Марцинкевича «Идиллия».

В дни празднования 200-летия наш район и музей пометили несколько делегаций. Так, 3 февраля 2008г. директором музея Осиповой Л.А. была дана экскурсия в д. Панюшковичи для прибывших из Польши дальних родственников нашего земляка во главе со старшим научным сотрудником Института литературы НАНБ, завотделом археографии БелНИИДАД Язепом Янушкевичем. Затем гости района посетили музей, где познакомились с экспозицией, посвященной Дунину-Марцинкевичу и также с историей нашего края.
4 февраля на родине писателя, в деревне Панюшковичи, состоялся торжественный митинг, посвященный знаменательной дате. Вместе со столичной делегацией, которую возглавил начальник управления учреждений культуры Министерства культуры РБ В.М.Черник, Бобруйщину посетила ответственный секретарь национальной комиссии по делам ЮНЕСКО Е.И. Красовская, сотрудники института литературы, а также родные знаменитого писателя: внучка старшего брата В.И.Дунина-Марцинкевича Беата Хомич и ее дочка, которые в настоящее время проживают в Польше.
После митинга гостям было предложено знакомство с экспонатами музея. А в зале «Этнографии» их ждал сюрприз — учащиеся Ленинского УПК показали сценку из спектакля Дунина-Марцинкевича «Пинская шляхта».

Прокопчик Иван Николаевич (1965-1984)

Родился Прокопчик И.Н. 23 мая 1965 г. в д. Пасека Бобруйского района Могилевской области. После окончания в 1982 г. Воротынской средней школы работал полеводом в колхозе им. Пушкина Бобруйского района. 28 сентября 1983 г. Бобруйским райвоенкоматом был призван в ряды Вооруженных Сил СССР, а с 27 ноября 1983-го служил в Афганистане в должности наводчика гранатомета.

25 января 1984 года во время боевых действий в районе населенного пункта Ургун рота, в составе которой находился рядовой И.Н. Прокопчик, выполняла боевую задачу по уничтожению противника и занятию господствующих высот. В этом бою Иван грудью закрыл командира и погиб.

За мужество и проявленный героизм награжден орденом Красной Звезды, Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа». Похоронен на родине.

Мария Титовна, мать погибшего в 1984 году при исполнении служебных обязанностей 19-летнего рядового Ивана Прокопчика, вспоминает: «Сынок мой не говорил, куда пойдет служить. Не хотел волновать. Но как будто примета какая-то была. Незадолго до ухода помогал мне по огороду и потерял колечко, которое на память оставила ему девочка из соседней деревни. Просил, как найду, чтоб сберегла подарок. Мол, вернусь, буду носить его. Всю землю перерыла — кольца не нашла. А сынок мой вернулся в цинковом гробу...».

Попов Александр Арсанофьевич (1962-1981)

Родился Попов А.А. 21 сентября 1962 г. в д. Станы Бобруйского района Могилевской области. Окончил Богушовскую восьмилетнюю школу в 1978 году, в 1980-м — с отличием Бобруйское ПТУ № 213.

Призван в Советскую Армию в 1981 г. В Афганистане служил в должности стрелка. 2 июля 1981 г. рядовой Попов умер в госпитале после тяжелого ранения в карауле. Похоронен на кладбище деревни Слобода Богушовка. Александр посмертно награжден Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа».

Никитко Анатолий Степанович (1963-1982)

Родился Никитко А.С. 15 марта 1963 г. в д. Орсичи Бобруйского района Могилевской области. В 1980 г. окончил Брожскую среднюю школу, был учеником электросварщика на Бобруйском заводе сельскохозяйственных машин. В 1981 году призван в ряды Вооруженных Сил СССР. Анатолий Никитко служил в Афганистане в должности командира БМП. Погиб 24 мая 1982 г., выполняя боевую задачу по взятию высоты Хамба. В этом бою Анатолий был тяжело ранен в голову. Собрав последние силы, истекая кровью, уничтожил еще одну огневую точку, чем обеспечил прорыв боевой группы.

Посмертно награжден орденом Красной Звезды, Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», а также медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа». Похоронен на родине.

Курильчик Александр Семенович (1963-1983)

Родился Курильчик А.С. 6 октября 1963 г. в д. Бояры Бобруйского района Могилевской области. В 1981 г. окончил Ленинскую среднюю школу, работал трактористом в совхозе им. Ленина.

Призван в Советскую Армию 23 октября 1981 года. Служил в Афганистане в войсковой части полевая почта 51932 в 682-м мотострелковом полку. 13 августа 1983 года при несении караульной службы в долине Пули-Хумри, что в переводе означает «Долина смерти», одиночным выстрелом снайпера Александр был смертельно ранен в живот. 15 августа он скончался на руках у младшего брата, с которым вместе служили. Похоронен на родине.

Козлов Виталий Николаевич (1964-1983)

Родился Козлов В.Н. 28 июля 1964 г. в д. Большие Бортники Бобруйского района Могилевской области в семье крестьянина-колхозника. В 1981 году окончил Бортниковскую среднюю школу. Работал трактористом в колхозе «Гигант» Бобруйского района.

30 сентября 1982 г. призван Бобруйским райвоенкоматом в ряды Вооруженных Сил СССР. С декабря 1982 года проходил службу в Афганистане в должности водителя БТР-60-пб. 5 августа 1983 г. во время боя возле населенного пункта Наибабад был ранен начальник разведки полка майор Бондаренко. Рядовой Козлов, оказав ему первую медицинскую помощь, отражал атаки моджахедов, которые пытались пленить раненого майора. Виталий погиб в том бою от снайперской пули. Похоронен на родине.

За мужество и героизм посмертно награжден орденом Красной Звезды, Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа».

Из воспоминаний родителей погибшего в 1983 году рядового Виталия Козлова: «Наш сын был водителем бронетранспортера, ходил в разведку, получил контузию, но нам ничего об этом не писал. Благодарности только за хорошую службу получали. А однажды ночью слышим: в окно кто-то стучит и с собачкой во дворе играет. Думали, в отпуск наш Витя приехал. Выбежали во двор — никого. А наутро — страшная весть... Три месяца, не смолкая, голосила мать...».

Белоушко Юрий Николаевич (1966-1987)

Родился Белоушко Ю.Н. 11 июня 1966 г. в д. Дойничево Бобруйского района Могилевской области. В 1984 году окончил 8 классов Каменской средней школы, в 1985-м — Кировское СПТУ № 66. Работал сварщиком в колхозе «Дойничево» Бобруйского района. 30 августа 1985 г. призван Бобруйским райвоенкоматом в ряды Вооруженных Сил СССР. С февраля 1986 года проходил службу в Афганистане в должности наводчика-оператора в экипаже боевой машины пехоты в звании ефрейтора. Юрий Белоушко погиб во время освобождения революционного кишлака Дархат от моджахедов 27 февраля 1987 г. Посмертно награжден орденом Красного Знамени, Грамотой Президиума Верховного Совета СССР «Воину-интернационалисту», а также медалью «Воину-интернационалисту от благодарного афганского народа».

Похоронен воин-интернационалист на родине. В д. Дойничево именем Белоушко Ю.Н. названа улица, на которой и сегодня живет его сестра с семьей.

Родился в деревне Воротынь Бобруйского района. Механизатор колхоза им. Пушкина Бобруйского района

Полный кавалер ордена Трудовой Славы.

Весной 1944 года десятилетний Аркадий испытал ужасы Озаричского концентрационного лагеря в Гомельской области, когда немцы, согнав в полосе наступления Красной Армии мирное население, специально заражали тифом брошенных под открытым небом людей, чтобы приостановить наступление советских войск. Судьба оставила мальчика в живых. Остались неизгладимые зарубки в детской памяти.

После войны бывший малолетний узник работал механизатором колхоза им. Пушкина Бобруйского района. Искренний, честный подход к работе отмечен многочисленными государственными наградами. Неоднократно становился победителем социалистического соревнования. Член коллектива интенсивного труда по производству продукции растениеводства, звеньевой по выращиванию льна и корнеплодов. Руководство хозяйства всегда было уверено — любая работа, порученная Аркадию Ивановичу, будет выполнена на тракторе МТЗ-80 точно и в срок. Он никогда не делил работу на свою и чужую. Вытеребив лен, стремился помочь другим бригадам при уборке картофеля. Крестьянская хватка, спокойствие придавали особое очарование этому человеку.

Очевидно, что Аркадий Иванович нашел свое призвание в труде на родной земле.

Родилась 14 февраля 1934 года в д. Малые Бортники Бобруйского района. С 1946 года — телятница колхоза «Гигант» Бобруйского района.

Награждена орденами Октябрьской Революции, Трудового Красного Знамени, «Знак Почета», двумя серебряными медалями ВДНХ СССР. Заслуженный работник сельского хозяйства.

Звания Героя Социалистического Труда удостоена в 1966 году.

Имя этой женщины стало на Бобруйщине символом трудовой доблести. В первое послевоенное лето она работала пастухом в колхозе, осенью пошла в школу, а весной — на ферму телятницей. Слово «ферма» было тогда относительным понятием. Телята размещались по сараям колхозников. Люба была пастухом в летнее время и телятницей - в стойловый период. Со всеми работами справлялась. Неоднократно заслуживала похвальное слово от бригадира и председателя.

Шли годы. Рос и развивался колхоз. Появились первые типовые механизированные фермы. Механизированным стал труд животноводов. Постепенно набиралась опыта и Люба, пришли первые успехи. Ее имя стало звучать на колхозных собраниях, работу ее ставили в пример другим — привес каждого теленка в группе Любови Павловны был большим по тем временам — 600-700 граммов в сутки. Ежегодно выращивала не менее 80 голов молодняка.

Никто из женщин не умел так досмотреть телят, как Люба. Она будто понимала их. Всегда угадывала, что болит у теленка, знала, чем его надо лечить. Даже старые телятницы советовались с ней, присматривались к ее работе. В свои 24 года она стала непревзойденным мастером своего дела. На ее груди засверкал орден Трудового Красного Знамени.

За время своей работы Любовь Павловна вырастила 3000 телят, в колхозе действовала ее школа, где получали знания молодые животноводы. В ее трудовой книжке только одна запись — о приеме на работу в колхоз телятницей.

Свет негасимой звезды

На одной из тихих улочек центральной усадьбы СПК «Гигант» в уютном, симпатичном доме живет эта славная женщина-труженица, имя которой далеко известно за пределами района и области. Сегодня в этом доме, наверняка, соберутся многочисленные родственники и гости, чтобы поздравить кавалера орденов Ленина и Трудового Красного Знамени, Героя Социалистического Труда Любовь Павловну ЦЕД с 75-летием. Будут звучать теплые поздравления и добрые пожелания, искренние слова благодарности — и она это сполна  заслужила своим нелегким, добросовестным трудом в такой непростой отрасли, какой является животноводство.

— Все, что можно сказать хорошего о человеке, по праву заслужила Любовь Павловна, — коротко, но емко отметил вчера, разговаривая по телефону, председатель хозяйства Михаил Леваков. — Это человек больших трудовых и душевных возможностей, которому мы всегда доверяли. К ней всегда было приятно зайти на ферму, потому что свое рабочее место она поддерживала в идеальном порядке. Любовь Павловна и Петр Губаревич вместе досматривали телят на Малобортниковской ферме. И это были лучшие телята… Так что завтра будем обязательно ее поздравлять!

Завтра — это уже сегодня. Это настоящее. А давно прожитое, прошедшее? Оно далеко, как свет негасимой звезды, и в этом безмерном пространстве остались годы послевоенной юности и многих добрых  трудовых свершений, которые стали для Любови Цед главным делом и смыслом жизни.

— В 46-м, сразу после войны, когда я девчонкой-недорослем пришла на ферму, там было всего 25 овец, корова да кобыла. Да и фермы как таковой не было, — вспоминает ветеран сельхозпроизводства. — Уже немного погодя, закупили 50 телят и поручили их досматривать мне. Из них потом молочное стадо получилось, которое и моя мама доила, Марфа Евтихиевна. Она дояркой стала работать. А мне почему-то больше по душе телятки приглянулись. Так и втянулась в это дело.

Втянулась и посвятила ему всю трудовую жизнь. Можно сказать, у Любы все получалось с самого начала. Ведь не на асфальте выросла — в деревне, и нелегкий крестьянский труд был знаком  с детства. А когда что не получалось — не стеснялась, спрашивала у старших, советовалась с  мамой. Может, дар рачительной хозяйки, а, может, такое душевное отношение к своей работе способствовали тому, что ее телята росли, как на дрожжах.

— Освоилась, хорошие привесы стала получать, — продолжает свой рассказ бывшая телятница. — Вначале по 50-60 голов выращивала, потом и по 200 за год. А чтобы забрали от тебя, скажем, группу, надо было вырастить телят весом не менее 250 килограммов.

За достигнутые успехи в животноводстве Любовь Цед в 1958 году была удостоена ордена Трудового Красного Знамени, а еще восемь лет спустя — ордена Ленина и золотой Звезды Героя Социалистического Труда.

— Любовь Павловна, не прикидывали, сколько за свою жизнь телят вырастили? — Интересуюсь у  этой старательной женщины, не рассчитывая получить точный ответ.

— Одно могу сказать: очень большое стадо получится… Ведь я только в 1989 году ушла на пенсию, и то по состоянию здоровья. А так считайте, 40 с лишним лет отдала телятам. Пусть даже в среднем за год по 100 голов выращивала — так сколько это будет?.. — Улыбается кавалер-орденоносец и добавляет: —  Я и сейчас не могу сидеть без дела. Все по хозяйству стараюсь помочь племяннику, в семье которого живу. Владимир Дзеган и его жена Валентина — хорошие люди. Присматривают и заботятся обо мне, как самые близкие родные. Дай Бог им здоровья!.. Их дети мне — за родных внуков. Танечка в этом году пошла уже в 11-й класс, а Сашка — в 6-й. Радуюсь за них…

Рассказывая о своем житье-бытье, Любовь Павловна вспомнила, что не так давно находилась в госпитале в Минске. Малость здоровье поправила.

—  И там лечащий врач обратил внимание на мою неусидчивость, — говорит она. — Так и сказал: вы мне напоминаете мою маму… Падает, а что-то делает…

Таков характер у Любови Цед. Ветеран животноводческой отрасли бывшего колхоза «Гигант», неоднократный победитель соревнований различного уровня, она в прежние годы вела и активную общественную жизнь. Сельчане ей доверяли и неоднократно избирали депутатом местного, районного, областного советов депутатов. Постоянно она принимала участие, да и сейчас еще участвует, в различных мероприятиях районного масштаба. Любовь Павловна еще бодро смотрит вперед. Может, тепло Звезды Героя согревает ей душу и сердце, помогая обрести уверенность и надежду в лучшее, чтобы по-прежнему дарить остаток доброты этой самой души людям. Ведь и свет далекой звезды в бездонном небе иногда задерживает наш взгляд, возвращая в прошлое, давая возможность вспомнить молодость и зрелые годы и словно набраться новых сил, чтобы также уверенно шагать по дороге жизни.

Крепкого вам здоровья, Любовь Павловна, как и прежде — таких же молодых сил, веры и надежды на лучшее!..

Михаил БОСАК. Фото Валентины МИЛОХИНОЙ.
Из газеты «Трыбуна працы» от 13.10.2009 г.